Morgunblaðið - 27.08.2009, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. ÁGÚST 2009
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Full ástæðaer til aðkanna
möguleika á
skaðabótum til
handa ríkissjóði vegna banka-
hrunsins, eins og ríkisstjórn-
in samþykkti á fundi sínum á
þriðjudag.
Ríkisstjórnin hefur falið
starfshópi að kanna rekstur
skaðabótamáls á hendur lög-
aðilum og einstaklingum, sem
sýna má fram á að hafi valdið
ríkinu og almenningi í landinu
fjárhagslegu tjóni.
Víst er, að almenningi þyk-
ir réttlætismál að kannað
verði til þrautar, hvort ein-
staklingar og lögaðilar beri
bótaábyrgð á því gríðarlega
tjóni, sem bankahrunið hafði í
för með sér. Slíkur mála-
rekstur gæti leitt til fryst-
ingar eigna, sem gengju upp í
kröfurnar. Hversu miklar
þær eignir eru, er svo annað
mál og óupplýst.
Stjórnendur hlutafélaga
bera lögum samkvæmt miklar
skyldur og geta bakað sér
skaðabótaábyrgð, af ásetn-
ingi eða gáleysi. Þá kveða lög
einnig á um, að hluthafar geti
borið skaðabótaábyrgð, ann-
aðhvort af ásetningi eða stór-
felldu gáleysi. Fræðimenn
hafa einnig bent á undantekn-
ingartilvik í dómafram-
kvæmd, þar sem hluthafar,
sem hafa haft ráðandi áhrif í
félagi, hafa borið skaðabóta-
skyldu. Þótt hlut-
hafar beri almennt
ekki ábyrgð á at-
höfnum félags,
heldur stjórn fé-
lagsins, þá gildir slíkt ekki
um þá hluthafa, sem í reynd
stýra athöfnum stjórnarinnar
eða taka í raun allar meiri-
háttar ákvarðanir um rekst-
urinn. Stjórnarmenn eru hins
vegar eftir sem áður ábyrgir
og margdæmt er, að ekki
stoðar fyrir þá að bera fyrir
sig vanþekkingu á rekstri fyr-
irtækjanna, sem þeir eru
skipaðir til að stýra. Þeir eiga
ávallt að þekkja þær reglur
sem gilda um reksturinn og
þeim er gert að starfa eftir.
Áhugavert verður að fylgj-
ast með, hvernig fyrirhug-
uðum málarekstri ríkisins
vindur fram. Ef fer sem horf-
ir, þá mun reyna verulega á
ákvæði laga um ábyrgð
stjórnarmanna og þeirra
hluthafa, sem í reynd tóku all-
ar meiriháttar ákvarðanir.
Almenningur í landinu á ský-
lausa kröfu til að öll þau mál,
sem tengjast bankahruninu,
verði upplýst og að þeir verði
látnir axla ábyrgð, sem á ein-
hvern hátt brugðust. Mála-
rekstur af þessu tagi verður
prófsteinn á þær reglur sem
gilda. Ef svo færi, að þær
reyndust ekki haldgóðar, þá
mun þar með skýrast, hvað
gera þarf til að sambærilegir
hlutir endurtaki sig aldrei.
Þeir axli ábyrgð
sem brugðust}Ábyrgð á skaðanum
Anna Dóra Sæ-þórsdóttir,
dósent í ferða-
málafræði, lætur
svo um mælt í
Morgunblaðinu í
gær að búið sé að
kortleggja gróðurframvindu
í Þjórsárverum, mæla orku-
framleiðslu og rennsli, skrá
fuglalíf og önnur náttúru-
fyrirbæri. „En um ferða-
menn á þessum stöðum eru
nánast engar upplýsingar
til.“
Anna Dóra bendir á að
vegna rammaáætlana um
verndun og nýtingu vatns-
og jarðvarmaauðlinda á há-
lendinu hafi verið gerðar
margar rannsóknir. Engin
þeirra lúti að ferðaþjónustu.
Sjálf segist hún ásamt fleiri
vísindamönnum hafa reynt
að fá styrk Rannís til að
gera nauðsynlegar rann-
sóknir fyrir landnýting-
aráætlun um ferðamennsku
á hálendinu. Umsókninni
hafi verið hafnað þar sem
verkefnið hafi hvorki þótt
fela í sér nýsköpun né vera
nógu vísindalegt.
Það fer þó ekki
á milli mála að
slík vinna er
nauðsynleg, eigi
að vera hægt að
búa í haginn fyrir
þá gríðarlegu fjölgun ferða-
manna, sem búizt er við hér
á landi næstu árin. Anna
Dóra bendir á að fjárfesta
þurfi í innviðum sem lúti að
ferðaþjónustu til að landið
beri milljón ferðamenn.
„Eins og við þurftum að
byggja hafnir til að veiða
fiskinn og koma honum á
land þurfum við að byggja
göngustíga, salerni og án-
ingarstaði til að taka við
ferðamönnum. Við þurfum
líka að dreifa þeim betur um
landið, bæði í tíma og rúmi,“
segir hún.
Til þess að þetta megi
eiga sér stað þarf að sjálf-
sögðu rannsóknir og und-
irbúningsvinnu, rétt eins og
þegar hyggja þarf að virkj-
unum og vernd náttúru. Það
þarf ekki síður að rannsaka
ferðamennina en fuglalífið.
Rannsóknir og und-
irbúningsvinnu þarf
vegna fjölgunar
ferðamanna}
Fugl eða ferðamaður?
S
umir kalla það afturhald. En aðrir,
þ. á m. allir landbúnaðarráðherrar
gegnum tíðina, frá hægri sem
vinstri, kalla það að standa vörð
um hagsmuni bænda. Stundum
hafa þeir samt neyðst til að láta undan kröfum
neytenda.
Við erum víst innst inni þjóð bænda, verð-
um viðkvæm þegar talað er um landbúnað og
látum auðveldlega blekkja okkur með róm-
antísku tali um sveitina. Hvað sem líður bann-
settu vélaskröltinu þar. Núna stundum við
flest aðra vinnu en að erja jörðina en þetta sit-
ur eftir í genunum. Mörgum hálf-malbikuðum
borgarbúanum finnst enn að landbúnaður sé
eina siðlega starfið. Fiskveiðar voru aukabú-
grein fram á 20. öld. Miklu áhættuminna var
að hleypa fé á fjöll um sumarið og láta það fita
sig þar án afskipta okkar en að veiða fisk. Og vita að roll-
urnar lærðu aldrei af reynslunni en létu flestar grípa sig
aftur um haustið.
Sjórinn var hættulegur, hér er alltaf allra veðra von og
bátarnir voru litlir og opnir. En sjórinn var hættulegur í
öðrum skilningi fyrir stórbændur. Þeir vildu vera vissir
um að vinnufólk færi ekki að flykkjast á mölina og vinna í
fiski. Í útlöndum voru sveitir að tæmast, þar voru nú
stórar og ljótar borgir, fullar af vinnufólki. Höfðingjarnir
okkar vildu stýra þessu en geta þó sent hrausta karla í
verið þegar lítið var að gera í búskapnum. Annars hefðu
þeir verið að mestu verklausir. En stórbændur vildu ekki
samkeppni um vinnuafl. Hún var vond – fyrir þá.
Þess vegna var vistarband við lýði á Íslandi
fram undir aldamótin 1900, löngu eftir að bú-
ið var að afnema það annars staðar. Íslenskt
alþýðufólk átti ekki að komast upp með eitt-
hvert múður, það átti ekki að vera að flakka á
milli býla.
Stórbændur á Alþingi beittu sér ákaft til að
halda í völd sín. Og á sínum tíma, þegar út-
lendingar voru hættir að vilja kaupa ullina af
okkur, voru þeim sett skilyrði: Ef þeir vildu
fá leyfi til að kaupa fiskinn á viðunandi verði
yrðu þeir að halda áfram að kaupa vaðmál.
Enga röskun, takk fyrir. En það sem mér
finnst furðulegast í þessu öllu er að nútíma-
vinstrimenn í VG skuli ganga erinda stór-
bænda í nafni matvælaöryggis eða hvað það
nú er sem menn veifa hverju sinni. Bænda-
stéttin er skipt í lágstétt og hástétt. Þar eru
nokkrir mjög öflugir bændur, stórkapítalistar, sem njóta
góðs af beinum og óbeinum styrkjum og niðurgreiðslum
ríkisins eins og annars staðar í vestrænum löndum. En
mun fleiri eru fátækir og þeir vilja geta brugðið búi, selt.
Þeir vilja ekki nýtt vistarband eins og bann við jarðasölu.
Kerfi, sem í orði kveðnu á að tryggja hag fátækra
bænda og koma í veg fyrir að þeir flosni upp, er gull-
náma fyrir þá stóru. Og þeir hafa auk þess sumir drjúgar
tekjur af hlunnindum eins og laxveiði. Þeir þurfa engan
stuðning. Er ekki kominn tími til að ungir vinstri grænir
taki upp hanskann fyrir neytendur í kreppu, alþýðufólk á
Íslandi og hætti að styðja þetta kerfi? Hætti að styðja
við bakið á stórkapítalistum á ríkisspena? kjon@mbl.is
Kristján
Jónsson
Pistill
Ráðherrar bændakapítalistanna
FRÉTTASKÝRING
Eftir Sigtrygg Sigtryggsson
sisi@mbl.is
K
artöflubændur hyggjast
eiga fund með Jóni
Bjarnasyni landbún-
aðarráðherra vegna
þeirrar alvarlegu stöðu
sem upp er komin vegna uppskeru-
brestsins í Þykkvabænum, sem er
helsta kartöfluræktarhérað landsins.
Bergvin Jóhannsson, bóndi á Ás-
hóli í Eyjafirði og formaður Lands-
sambands kartöflubænda, segir að
bændur séu að byrja að taka upp
kartöflur til að setja í geymslur. Seg-
ir Bergvin að það muni ekki skýrast
fyrr en líður á septembermánuð hve
tjónið verður mikið hjá bændum í
Þykkvabænum. Þegar það liggi fyrir,
muni landssambandið óska eftir
fundi með ráðherra. „Við vitum ekki
á þessari stundu hvort einhver úr-
ræði eru fyrir hendi,“ segir Bergvin.
Fram hefur komið í fréttum að tjón
kartöflubænda í Þykkvabænum verði
tæplega undir 250 milljónum króna.
400 hektarar í Þykkvabænum
Alls eru kartöflur ræktaðar á 700-
750 hekturum í landinu og þar af eru
um 400 hektarar í Þykkvabænum.
Því er ljóst að uppskerubrestur þar
muni hafa mikil áhrif á framboð á
innlendum kartöflum. Í meðalári er
uppskeran á öllu landinu um 14 þús-
und tonn, en hún verður mun minni á
þessu hausti. Bergvin telur að inn-
lenda uppskeran dugi hugsanlega
fram í febrúar.
Næturfrost gerði í Þykkvabænum
24. og 25. júlí og féll þá mjög mikið af
grösum. Sigurbjartur Pálsson, kart-
öflubóndi á Skarði í Þykkvabæ segir
að fljótlega eftir það hafi byrjað að
rigna og ágætis væta og hiti hafi ver-
ið allan ágústmánuð. Í sumum görð-
um, þar sem eitthvað lifði af kálinu,
hafa grös aðeins tekið við sér. „Þar
sem ástandið var verst byrjaði að
spretta nýtt kál og þá gerðist ekkert
niðri í jörðinni á meðan,“ segir Sig-
urbjartur. Kartöflubændur hafa tek-
ið upp kartöflur í rúman mánuð og
sent í verslanir. Nú eru menn að
byrja að taka upp til að setja í
geymslur. Segir Sigurbjartur að lík-
lega sé ástandið heldur verra en
menn héldu fyrst í stað og svo gæti
farið að uppskeran yrði aðeins um
20% af því sem er í venjulegu árferði.
Sigurbjartur segir að sumir akrar
séu svo illa farnir að ekki taki því að
setja á þá upptökuvélar. Það taki því
einfaldlega ekki að taka upp úr þeim.
„Þarna er bara smælki undir, berja-
rusl sem er einskis virði,“ segir
Sigurbjartur. Hann segir að frostið í
vetur muni drepa allt í görðunum og
næsta vor verði þeir undirbúnir fyrir
uppskeru eins og venjulega.
Bergvin Jóhannsson segir að útlit
sé fyrir að uppskeran í Eyjafirði
verði í góðu meðallagi. Sömu sögu sé
að segja frá Hornafirði. Fremur
þurrt var fyrri part sumars í Eyja-
firði og sprettan lítil en veður hefur
verið hagstætt seinni hluta sumars.
Hann segir að Eyfirðingar hafi
sloppið við frost. Um helgina hafi séð
örlítið á grasi en ekkert tjón hlotist
af. Bændur í Eyjafirði hafa eins og
starfsbræður þeirra í Þykkvabænum
verið að taka upp kartöflur til að
setja á markað. Um helgina verður
byrjað að taka upp kartöflur til að
setja í hús.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Nýjar íslenskar Kartöflur þykja herramannsmatur og þær eru rifnar út
þegar þær koma fyrst á markað á sumrin. Uppskeran mun nú duga skammt.
Kartöflurnar endast
fram yfir áramót
Uppskerubresturinn í Þykkva-
bænum er alvarlegri en í fyrstu
var talið og uppskeran verður
hugsanlega aðeins 20% af því
sem er í meðalári. Eftir áramótin
þarf að flytja inn kartöflur.
Uppskera síðasta árs dugði
fram í júní sl. og þá fóru versl-
anir að bjóða upp á kartöflur
frá Suður-Evrópu.
Verslanirnar annast sjálfar
innflutninginn en á árum áður
hafði ríkisrekið fyrirtæki,
Grænmetisverslun landbún-
aðarins, einkarétt á því að
flytja inn kartöflur, og þeir eru
eflaust margir sem muna þá
tíma. Oft blossaði upp óánægja
með þær kartöflur sem í boði
voru og hún náði hámarki vorið
1984, þegar fyrirtækið flutti
inn kartöflur frá Finnlandi.
Margir töldu þessar kartöflur
óætar og jafnvel sýktar.
Neytendasamtökin gengust
fyrir undirskriftasöfnun þar
sem rannsóknar var krafist og
jafnframt skorað á stjórnvöld
að gefa innflutning á kartöflum
og öðru grænmeti frjálsan.
Undir þessa áskorun skrifuðu
20 þúsund manns. Í framhald-
inu var einokuninni aflétt.
„Finnsku kartöflurnar höfðu
orðið banabiti þessa forna
fjandmanns íslenskra neyt-
enda,“ segir á heimasíðu Neyt-
endasamtakanna.
Finnsku kartöflurnar