Saga - 1974, Blaðsíða 59

MEISTARI BRYNJÓLFUR BYGGIR ÓNSTOFU
51
10. Grunnmynd.
baðstofunnw að
Fomu-Lá í Eyrar-
sveit. Leifar óns
sjást í einu homi
hennar. Forna-Lá
er talin fara í eyði
á bilinu H50—
1550. Teikn.: Dr.
Kristján Eldjám.
þriðja lagi er hans getið í Sturlungu, Sverrissögu og
óbeint í Heimskringlu. Oddur Einarsson og Arngrímur
lærði lýsa honum, og minnst er á hann í Morðbréfabækl-
ingi Guðbrands biskups. 1 fjórða lagi glittir í óninn á
blöðum úttekta. Varstu ekki að segja að hann væri aldrei
nefndur á nafn í þeim heimildum? Að vísu er óns aldrei
getið í ónshúsi, en fleiri hús hins íslenska torfbæjar hafa
hýst óninn. Ég á við baðstofuna.
Athugum nú stuttlega hvern þessara fjögurra þátta. í
fornum norskum, sænskum og finnskum baðstofum má
enn sjá þessa gömlu grjótofna, sem forfeður okkar köll-
nðu ón. Grjótbyrgi mætti eins nefna þá, ekki óáþekkt ís-
lensku fjárborgunum í smækkaðri mynd eða lágri vörðu
með eldmunna. Neðst er bálkur. Á jaðri hans eru hlaðnir
einskonar veggir á þrjá vegu, þar á ofan lagðar breiðar
hellur, yfir þær ósamstæðir steinar (sjá mynd II).
1 fornum byggðum norrænna manna á Grænlandi hafa
gi'j ótofnar svipaðrar gerðar einnig fundist. Á hlaðinu í
Sandnesi í Vestribyggð hefur í eina tíð staðið baðstofa
^Jeð óni, sem þeir Aage Roussell og Poul Norlund fóru
varfæmum vísindamannshöndum um árið 1935. Roussell
se8'ist svo frá óni þessum: „Den har været bygget som en
lille Hvælving af lost opstablede Sten, men er nu ganske
sammenstyrtet.“22 (Sjá mynd V). Fáum árum síðar rakst
danski fornleifafræðingurinn C. L. Vebæk á annan ón
næstum óskaddaðan í fjallahéruðum Eystribyggðar: