SunnudagsMogginn - 22.11.2009, Side 30

30 22. nóvember 2009
munað þrátt fyrir allt að svara þeirri spurningu
játandi. Hér er ekki eingöngu um persónulegt út-
spil að ræða. Hér er lokaathöfn lagasetningar á
ferðinni og eitt veigamesta embætti stjórnskip-
unarinnar á í hlut og því verður vart trúað að það
sé notað í ómerkilegt pólitískt sprikl. Og fyrst sú
hlýtur að vera niðurstaðan er rétt að spyrja sig,
hvers vegna greip forsetinn til svo óvenjulegrar
aðferðar við undirritun laganna? Svarið hlýtur að
vera það að hann áttar sig á hvílíkir hagsmunir eru
í húfi. Og öfugt við fjölmiðlafrumvarpið eru þeir
hagsmunir allir mjög til íþyngingar fyrir almenn-
ing í landinu og það sem mestu varðar að eftir
staðfestingu laganna verður ekkert aftur tekið.
Maðurinn sem einn forseta hefur beitt synj-
unarvaldinu, og það í þágu sérstaks skjólstæðings
síns, eins og flestum er nú orðið ljóst, er full-
komlega afhjúpaður ef hann gerir það ekki í máli
eins og þessu. Skoðanakannanir sýna að yfir 70
prósent landsmanna eru á móti því að lögin verði
sett. Ef þetta er ekki gjá á milli þings og þjóðar,
hvað á þá að kalla það sem vísað var til árið 2004?
Rispu? Strik? Og þessi „gjá“ er ekki búin til af fjöl-
miðlaveldi. Hún er sjálfsprottin, því flestir fjöl-
miðlar, þar á meðal skjólstæðingsins góða og rík-
isins, hafa verið málpípur ríkisstjórnarinnar í
málinu. En ekki hefur tekist þrátt fyrir þá sam-
þjöppun í fjölmiðlaumræðu að kæfa þessa miklu
andstöðu við málið.
Forsetinn fann þá útleið úr þessum vanda sínum
að vísa til þess að fjórir þingflokkar af fimm hefðu
náð saman um fyrirvara við ríkisábyrgðinni.
„Samstaða hefur náðst á Alþingi og utan þess um
að afgreiða lögin í krafti þessara fyrirvara og Al-
þingi samþykkti þá með afgerandi hætti.“
Þegar þessi yfirlýsing var gefin hefur forsetann
sjálfsagt ekki grunað að hann myndi fá þetta mál
aftur inn á borð til sín aðeins þremur mánuðum
síðar. Honum er vorkunn að hafa ekki látið sér
detta í huga að ríkisstjórnin myndi hlaupa frá fyr-
N
ú eru rúm fimm ár frá því að atbeini
forseta Íslands varð til þess að ekki
tókst að setja sambærilegan ramma um
fjölmiðla á Íslandi og annars staðar
tíðkast. Af umfangsmikilli þjónustu forsetans við
svonefnda útrásarvíkinga hefur þessi vafalítið
verið skaðlegust. Á þeim tíma fór fram töluverð
umræða um það, hvort það ákvæði stjórnarskrár-
innar, sem forsetinn studdist við í athöfnum sín-
um, veitti honum ótvíræða heimild til þess gjörn-
ings. Töldu ýmsir að horfa yrði til annarra ákvæða
stjórnarskrárinnar jafnframt við skýringu á þess-
ari tilteknu grein og mjög var til þess vitnað að
enginn forseti í hálfrar aldar sögu lýðveldisins
hefði séð ástæðu til að beita slíku valdi, þótt mjög
umdeild mál sem mikla þýðingu höfðu um hag
alls almennings hefðu verið fyrir þá lögð. Þótt vit
verði vissulega ekki lagt saman þannig að tífalt vit
sé á staðnum ef tíu vitrir menn séu þar saman
komnir, sýnir lausleg talning að fleiri lögvís-
indamenn virtust telja að synjunarvald forseta
væri til staðar en hinir sem efasemdir höfðu, og
bættu sumir þeirra reyndar við að ekki væru nein
úrræði til að knýja forseta til staðfestingar laga-
frumvarps gegn vilja hans. En hitt bar flestum
saman um að tilefni hlyti að vera ærið ef gripið
yrði til svo umdeilds úrræðis og farið gegn vilja
meirihluta Alþingis í fyrsta sinn í sögunni. Og þar
stóð einmitt hnífurinn í þeirri kú. Vissulega var
hart deilt um fjölmiðafrumvarpið og fjölmiðla-
veldi þess sem taldi sig eiga mest í húfi, hins sér-
staka skjólstæðings forsetans, var beitt af tak-
markalausri ósvífni eins og menn muna. En þó var
þetta mikla deilumál þannig í pottinn búið að fyr-
irhuguð lagasetning varðandi það var ekki að
neinu leyti óafturkallanleg. Með öðrum orðum var
staðan sú að nýr þingmeirihluti gat breytt slíkum
lögum síðar stæði vilji til þess og voru þá mál
komin aftur í hið fyrra horf. Það vantaði því þá
forsendu að ríkir og óafturkræfir almannahags-
munir væru í húfi, enda augljóst að yfirþyrmandi
fjölmiðlaveldi eins aðila taldist ekki til almanna-
hagsmuna. Þvert á móti eins og sagan hefur sýnt.
En hvernig er staðan núna?
Þegar lög um ríkisábyrgð vegna Icesave voru bor-
in undir forseta til staðfestingar fyrir tveimur
mánuðum var hann hvattur til þess af hópi manna
sem safnað höfðu nokkrum undirskriftum fyrir
sinn málstað að synja um þá staðfestingu og „vísa
þar með málinu til þjóðarinnar“ eins og það var
kallað. Augljóst virðist af málsmeðferð forsetans
að hann taldi málatilbúnað hópsins fjarri því frá-
leitan. Því forsetinn gerði tvennt, sem er mjög
óvenjulegt. Hann birti sérstaka yfirlýsingu til að
útskýra hvers vegna hann hefði ákveðið að stað-
festa lagafrumvarpið um ríkisábyrgðina. Þótt for-
setar hafi birt slíkar yfirlýsingar áður eru þær afar
fátíðar. En forsetinn gerði annað, sem ekki er að-
eins óvenjulegt heldur algjörlega einstakt. Hann
sagði í yfirlýsingu sinni: „Forseti hefur því ákveð-
ið að staðfesta lögin með sérstakri áritaðri tilvísun
til fyrirvara Alþingis.“ Eins og fyrr sagði er þessi
gjörð forsetans ekki aðeins óvenjuleg heldur al-
gjörlegra einstök. Enda vafðist fyrir mönnum,
jafnt almenningi sem lögfróðum, að skýra hvaða
stjórnskipulegu þýðingu slík sérstök tilvísun for-
setans hefði við staðfestingu lagafrumvarpsins.
Óhætt er að segja að niðurstaða flestra var sú að
ekki yrði séð að þessi tilvísun forsetans hefði
neina þýðingu að lögum. Hann styddist enda
hvorki við lög, hefðir né venjur, þegar hann til-
kynnti að forsetinn staðfesti lagafrumvarpið með
sérstakri tilvísun í fyrirvara Alþingis.
Voru þetta skrípalæti eða skilaboð?
Ber þá að líta svo á að tilvísun forsetans hafi verið
sjónarspil eitt og leikaraskapur að ráðum ímynd-
arfræðinga fremur en lögfræðinga? Það er eðlilegt
að spurt sé. En menn geta ekki leyft sér þann
Ögurstund
Reykjavíkurbréf 20.11.09