SunnudagsMogginn - 22.11.2009, Qupperneq 54

54 22. nóvember 2009
Yfirleitt hefst helgin á heimagerðri pitsu á mínum bæ en
nú hefur verið samið um að prófa hamborgara úr ís-
lensku hráefni og það verður spennandi að smakka þá.
Dagskrá helgarinnar ber þess annars vott að jólin nálg-
ast. Á laugardaginn fer ég í árlegt laufabrauð stórfjöl-
skyldunnar þar sem við hnoðum, fletjum og skerum yfir
300 kökur. Amma og afi eru bæði frá Ólafsfirði og fluttu
þennan sið með sér suður yfir heiðar fyrir rúmum 60 ár-
um. Þarna mætast fjórir ættliðir og er ávallt mikið fjör og
miða ég formlegt upphaf jólaundirbúnings við laufa-
brauðið. Ég ætla þó að reyna að komast út klukkan
fjögur og mæta á opnun á sýningu
á hönnun Steinunnar Sigurð-
ardóttur á Kjarvalsstöðum. Lista-
safn Reykjavíkur hefur staðið sig
vel í að sýna íslenska hönnun og
þessi sýning er spennandi liður í
því. Á sunnudag er áframhald-
andi jólaundirbúningur með
jólaföndri í Laugarnesskóla
þar sem við Tómas eldri
sonur minn ætlum að búa til
eitthvað fallegt með öllu því
skemmtilega fólki sem þar
verður. Síðan verðum við
líklega að skella okkur á
Borgarbókasafnið því það
eru tvær bækur sem við
þurfum að skila.
Helgin mín Ágústa Kristófersdóttir
sýningastjóri í Þjóðminjasafni Íslands
Laufabrauðsskurður
og hönnunarsýning
Ó
skaplega hefur hann Jón Leifs verið erfiður
maður. Ekki síður en mestöll sú tónlist sem
hann samdi. Auðvelt er að setja sig í spor
vina hans, sem einn af öðrum hurfu á braut
eftir því sem árin liðu; yfirgangurinn, vænisýkin,
dómharkan, afbrýðisemin, allt virðist þetta hafa verið
með ólíkindum. Jóni Leifs virðist hafa tekist að hleypa
öllu í bál og brand á skemmri tíma en flestum öðrum
mönnum. Hann gerði kröfur til allra í kringum sig,
miklar kröfur, en einnig til sköpunarverka sinna; þar
sem annars staðar leið hann engar málamiðlanir. Þegar
hann kom til Íslands eftir að hafa lokið námi í Þýska-
landi gat hann ekki sætt sig við tónlistarlífið í Reykja-
vík og skrifaði svo harðorða grein í Morgunblaðið, að
vinur hans þáverandi, Páll Ísólfsson, fékk birta grein í
blaðinu daginn áður, „til að afstýra stórslysi“, og hvatti
lesendur til að kynna sér efni greinar Jóns for-
dómalaust.
Eftir að hafa átt samtal við Jón í tilefni sextugs-
afmælis hans árið 1959 skrifaði Matthías Johannessen í
dagbók sína að Jón væri „of fyrirferðarmikill fyrir okk-
ar litla samfélag. Hann nær sér á strik dauður“. Matt-
hías hafði rétt fyrir sér – tíminn þurfti að líða til að
tónsmíðar Jóns Leifs, „ómur elds og ísa“, fengju að að
heyrast og nytu athygli.
Með Jón Leifs – Líf í tónum hefur Árni Heimir Ing-
ólfsson skrifað merkilega ævisögu, dramatíska sögu
listamanns sem var vissulega stórbrotinn þegar best
lét, en afskaplega breyskur maður. Um leið er þetta
harmsaga fjölskyldu Jóns. Önnur dóttir hans drukknar,
hin börnin tvö hverfa inn í myrkan heim andlegra
sjúkdóma. Fyrsta eiginkona Jóns, hin gyðingættaða
Annie, fórnar lífinu, ef svo má segja, fyrir tónskáldið.
Löngu eftir að Jón fer frá henni í Svíþjóð er hún orðin
einstæðingur hér uppi á Íslandi „og hímdi tímunum
saman á gangstéttinni sunnan við Freyjugötu og
mændi yfir götuna á húsið þar sem Jón hafði búið sér
nýtt líf með þriðju eiginkonu sinni …“
Þá er þetta mikla verk Árna Heimis einnig, og ekki
síst, saga tónsmíða Jóns. Í uppbrotsköflum fjallar hann
á knappan en auðskiljanlegan hátt um einkenni helstu
verka Jóns, stílbrögð og að hverju tónskáldið stefndi.
Þar nýtur sérþekking tónlistarfræðingsins sér vel. Bók-
in er samt ætíð læsileg og í raun afar lipurlega stíluð;
þessir heimar, tónlistin og saga Jóns og fjölskyldunar,
renna hnökralaust í eina áhugaverða heild.
Augsýnilega hefur höfundurinn leitað fanga víða, og
haft góðan aðgang að heimildum á borð við einkabréf.
Þá átti hann samtöl við ýmsa sem þekktu tónskáldið
persónulega eða hafa kynnst sér verk Jóns vel. Heim-
ilda- og tilvitnanaskrá, auk skrár yfir öll fullgerð tón-
verk Jóns Leifs, er alls um 100 blaðsíður.
Árni Heimir rekur sigurför verka Jóns á síðustu ár-
um, hvernig þau hafa í raun verið uppgötvuð, en segir
að því verði ekki neitað „að Jón var mistækur lista-
maður. Mörg tónverk hans eru stórbrotin og áhrifa-
mikil en önnur eru rýr og fram úr hófi langdregin“.
Þessi ævisaga mun án efa auka áhuga á verkum Jóns
Leifs hér á landi, hjálpa fólki að skilja um hvað þau eru,
eftir hverju tónskáldið var að slægjast og hverju hann
dreymdi um að ná fram. Þessi saga er verðskuldaður
minnisvarði um óvenjulegan og erfiðan listamann.
Erfiður
maður,
harmrænt
tónskáld
Bækur
Jón Leifs – Líf í tónum bbbbb
Ævisaga eftir Árna Heimi Ingólfsson
472 bls. Mál og menning, 2009
Einar Falur Ingólfsson
„Með Jón Leifs – Líf í tónum hefur Árni Heimir Ingólfsson skrifað merkilega ævisögu, dramatíska sögu listamanns sem var
vissulega stórbrotinn þegar best lét, en afskaplega breyskur maður. Um leið er þetta harmsaga fjölskyldu Jóns. “
Morgunblaðið/Kristinn
Högna Sigurðardóttir arkitekt varð áttræð á dögunum
og af því tilefni hefur verið efnt til sýningar á Kjarvals-
stöðum þar sem verk hennar eru kynnt – en Listasafn
Reykjavíkur fékk nýlega teikningasafn hennar að gjöf.
Högna hefur lengst af starfað farsællega í Frakklandi,
þar sem hún hlaut menntun sína, þótt vissulega hafi
hún einnig mótast af umhverfi æskustöðvanna á Ís-
landi. Sýningin ber yfirskriftina „Efni og andi í bygg-
ingarlist“ og hverfist um verk sem hún hefur unnið hér
á landi, og má þar nefna Hafsteinshús í Garðabæ sem
sérfróðir telja með bestu húsum sem reist hafa verið í
Evrópu á síðustu öld. Sýningin, sem staðsett er í opnu
rými fyrir framan austursal safnsins, samanstendur af
grunnteikningum, líkönum, ljósmyndum og skýring-
artextum, auk myndbands með viðtali við Högnu.
Hafsteinshús, reist 1965-1968, er gott dæmi um „efni
og anda“ sem vísað er til í yfirskriftinni en skoða má
stórt líkan af húsinu á sýningunni. Jarðefni, eða torf og
grjót (í steypuformi), eru áberandi einkenni á húsinu
sem líkt og rís upp úr jörðinni, í anda torfbæjanna
gömlu. Húsið er skjól fyrir veðri og vindum og ber
nokkurn keim af helli eða byrgi þar sem birta kemur að
miklu leyti ofan frá, en hún streymir niður meðfram
miðlægum, steyptum arni. Þá eru glugga-„raufar“
staðsettar ofarlega í veggjum sem eru, ásamt hús-
gögnum, steyptir úr ómeðhöndlaðri steypu, svokallaðri
Jörð, veður, skjól
Myndlist
Högna Sigurðardóttir Anspach –
Efni og andi í byggingarlist
Listasafn Reykjavíkur – Kjarvalsstaðir
Til 31. janúar 2010. Opið alla daga kl. 10-17. Aðgangur ókeypis.
Sýningarstjóri: Guja Dögg Hauksdóttir.
Anna Jóa
sjónsteypu. Í því samhengi verður manni hugsað til
klettaveggja og eldvirkni Vestmannaeyja, þar sem
Högna ólst upp. Eldur í hjarta heimilis, viður, m.a. í
rennihurðum, og gróður skapa hlýju. Áhrif náttúrunn-
ar birtist í þeim hreyfanleika sem einkennir opin,
breytileg rými húsakynnanna. Útsýni er mikilvægur
þáttur í hönnun Högnu og stórir gluggar á völdum
stöðum vísa út í garð og undirstrika tengingu við nátt-
úruna og hinn ytri heim.
Í tillögu að kirkju í Vestmannaeyjum, guðshúsi sem
fellur vel að landslaginu, má sjá beina skírskotun til
hins andlega með notkun ofanbirtu, líkt og í Hafsteins-
húsi. Þar er gert ráð fyrir að gestir séu beinlínis leiddir
eftir dimmum göngum „niður“ í kirkjuskipið þar sem
birta streymir inn af himnum ofan. Ennfremur má
skynja kraftbirtingu náttúrunnar þegar setið er í úti-
kapellu undir berum himni þar sem hafið blasir við
kirkjugestum.
Byggingar Högnu eru þannig jarðbundnar og háleitar
í senn. Hún tekur mið af umhverfinu og þörfum fólks
og skapar skilyrði sem henta mismunandi blæbrigðum
tilverunnar, í einkarými jafnt sem í almenningi.
Uppsetning sýningarinnar er prýðileg; auðvelt er að
glöggva sig á teikningum samfara greinargóðum en
hnitmiðuðum skýringartextum og ljósmyndum af
byggingunum. Þá er vel til fundið að sýna ljósmyndir
úr einkaalbúmum íbúanna – en þær varpa ljósi á hinn
mannlega þátt: tilveruna sem húsin rúma. Uppstækk-
aðar ljósmyndir af grasi, steypu og náttúrugrjóti undir-
strika efnisnotkun Högnu og þær skírskotanir sem í
henni búa, auk þess að ríma á ýmsan hátt við við bygg-
ingarlist og umhverfi Kjarvalsstaða.
Lesbók