SunnudagsMogginn

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

SunnudagsMogginn - 07.02.2010, Qupperneq 33

SunnudagsMogginn - 07.02.2010, Qupperneq 33
7. febrúar 2010 33 S vo virðist því miður að þeir lögfræðingar sem eru að gagnrýni þetta hafi litla sem enga þekk- ingu á áfallastreituröskun, greiningu á henni, meðferðarferlinu eða almennt hvað felist í úr- vinnslu á áfalli. Ef menn ætla hins vegar að afskrifa þessi fræði þá er lágmark að þeir viti um hvað þeir eru að tala,“ segir Þórunn Finnsdóttir, áfallasálfræðingur. Vísar hún þar m.a. til skrifa Brynjars Nielssonar hrl. á Pressunni 22. janúar sl. þar sem hann skrifar m.a. „með hliðsjón af framkvæmd sálfræðimata í [kynferðisbrota- málum] er mjög hæpið að tala um hlutlaus möt sérfræð- inga á grundvelli vandaðra rannsókna. Kærandinn er jafnan skjólstæðingur sálfræðingsins sem er með hann í meðferð. Oftar en ekki er sérfræðingurinn starfsmaður eða tengdur einhverjum þessara samtaka sem berjast fyrir fleiri sakfellingum í þessum brotaflokki. Þá eru möt sérfræðinga á áfalli kæranda oft byggð á mjög huglægu mati eftir fáa viðtalstíma og ekki sérstaklega kannað hvort áfallastreitan kunni að tengjast einhverju öðru í lífi einstaklingsins.“ Röskunin á upptök sín í ósjálfráða taugakerfinu Þórunn lauk kandidatsprófi í sálfræði frá Háskólanum í Árósum 1997 með áfallasálfræði sem sérsvið. Í tíu ár starfaði hún á Landspítalanum, bæði á endurhæfing- arsviði og á Neyðarmóttökunni, en hefur sl. þrjú ár starfað sjálfstætt. Um árabil var hún meðlimur í al- þjóðateymi innan Rauða krossins, þar sem fólk sérhæft í að vinna úr áföllum sá um að miðla af reynslu sinni inn- an Rauða krossins vítt og breitt um heiminn. Þórunn vísar ofangreindri gagnrýni Brynjars alfarið á bug. „Það fer enginn sálfræðingur létt með greiningu á áfallastreituröskun, því þetta er mjög alvarleg röskun,“ segir Þórunn. Bendir hún á að við greiningu fari sálfræð- ingur bæði í gegnum sjálfsmatsspurningalista og klínísk viðtöl þar sem hlustað sé eftir svörum og fylgst með lík- amlegum og tilfinningalegum viðbrögðum. Sálfræðing- urinn geti þannig metið samræmi í svörum og við- brögðum, þ.e. trúverðugleika sjúklingsins. „Sú fullyrðing lögfræðinga og dóm- ara að við sálfræðingar séum einfald- lega að fara inn í hugann á fólki byggist á mjög mikilli vanþekkingu á áfalla- streituröskun, því þessi röskun er í senn líkamleg og tilfinningaleg. Þannig getur hún verið mjög sýnileg,“ segir Þórunn og bendir á að í eðli sínu eigi röskunin upptök sín í ósjálfráða tauga- kerfinu sem þýði jafnframt að í úr- vinnslunni verði viðbrögðin þaðan oft mjög sterk, þ.e. hin ósjálfráðu óttaviðbrögð og lík- amlegu streituviðbrögð. „Reyndur sálfræðingur á sviði áfallasálfræði fær þannig mjög mikið af upplýsingum beint frá líkama sjúk- lingsins, jafnvel meiri upplýsingar um það sem gerðist í áfallinu en sjúk- lingurinn er fær um að tjá munnlega.“ Spurð hvort unnt sé að greina hvaða áfall valdi áfallastreituröskun hjá sjúklingi sem lent hafi í fleiri en einu áfalli á lífs- leiðinni svarar Þórunn því játandi. Bendir hún á að sál- fræðingar skoði alltaf mjög vel fyrri áfallasögu sjúklings- ins og andlega líðan áður en hann lenti í áfalli. „Ein greiningarforsenda þess að vera með áfallastreituröskun er að vera með síendurteknar minningar í einhverju formi. Það þýðir að sjúklingurinn getur í mörgum til- vikum lýst því hvaða minning það er sem sækir á hann. Ef sjúklingur er þannig að fá stöðugar martraðir eða endurlit frá nýlegri nauðgun, en glímdi ekki við slík vandamál fyrir nauðgunina þá tengist röskunin varla fyrri áföllum,“ segir Þórunn og tekur fram að fyrra áfall geti hins vegar verið áhrifavaldur á þróun og úrvinnslu áfallsins sem valdi áfallastreituröskuninni. Aðspurð hvort hægt sé að gera sér upp áfallastreit- uröskun segir Þórunn það ekki útilokað bæði á sjálfs- matsspurningalista og í greiningarviðtali. „Maður myndi hins vegar aldrei greina áfallasteituröskun ein- vörðungu út frá niðurstöðum kvarða. Ef einhver ætlaði að gera sér upp áfallastreituröskun í lengri tíma þyrfti viðkomandi að vera mjög góður leikari til þess að geta t.d. gert sér upp líkamleg og tilfinningaleg viðbrögð og einkenni á borð við öndunarerfiðleika eða óstjórnlegan grát,“ segir Þórunn sem telur að ekki hafi verið sýnt fram á að fleiri geri sér upp áfallastreituröskun en aðra kvilla. „Þó hefur verið sýnt fram á að þeir sem þekkja einkenni áfallastreituröskunar og reyna að gera sér þau upp út frá þeirri þekkingu hafa tilhneigingu til að skjóta langt yfir markið þannig að upp um þá kemst.“ Meðferð sem tekur á skjólstæðinginn Þórunn tekur fram að sín reynsla af því að vinna með konum sem glímt hafi við áfallastreituröskun í kjölfar nauðgunar sé að þær reyni frekar að gera lítið úr sálræn- um afleiðingum heldur en að ýkja þau. „Forðunarþátt- urinn í áfallastreitunni er mjög sterkur hjá þeim og sál- ræn úrvinnsla er því oft mjög erfið og sársaukafull þar sem hún felur í sér að fara inn í atvikið og endurupplifa það. Þar af leiðandi reyna þær oft að komast hjá úr- vinnslunni. Það er mjög algengt að þær hætti að mæta í sálfræðimeðferðina af því að hún er svo erfið. Sumar ákveða að þær ætli bara að komast yfir þetta sjálfar með því að hætta að hugsa um þetta. En í mörgum tilvikum skila þær sér aftur eftir einhverja mánuði, jafnvel ár, af því að einkennin versna og fara að hafa víðtækari áhrif á lífsgæði þeirra. Flestar konur sem eru í meðferð hjá mér núna vegna nauðgana kljást við einkenni áfallastreituröskunar vegna nauðgana sem áttu sér stað fyrir mörgum árum. Margar þeirra hafa í gegnum tíðina fengið viðbrögð frá umhverfinu sem hafa falið í sér að gera lítið úr því sem gerðist, en það hefur svo ýtt undir sjálfsefann og sjálfs- ásökunina. Þessar konur hafa engra annarra hagsmuna að gæta en að fá bata og auka lífsgæði sín.“ Gagnrýni byggð á vanþekkingu Þórunn Finnsdóttir ’ Þessar konur hafa engra annarra hagsmuna að gæta en að fá bata og auka lífsgæði sín. við Clinician-Administered PTSD Scale við greiningu. Rannsóknir hafa sýnt að hægt er að gera sér upp einkenni áfallastreiturösk- unar á sjálfsmatsprófi á borð við fyrr- nefndan Mississippi-skala, sérstaklega ef þátttakendur hafa fengið kynningu á helstu einkennum röskunarinnar fyr- irfram. Fræðimennirnir Iverson og Lange gera þetta að umtalsefni í grein sinni í bókinni Psychological Injuries. Þar benda þeir á að ekki sé hægt að draga ályktun um ýkjur eða uppgerð skjólstæðings út frá aðeins einu sjálfsmatsprófi. Benda þeir á að fólk geti bæði ýkt einkenni og dregið úr þeim af ýmsum ástæðum og því verði meðferðaraðili að útiloka alla aðra mögu- leika m.a. með aðstoð persónuleikaprófa og viðtala áður en hann getur slegið því föstu að skjólstæðingur sé að gera sér upp einkenni. Samkvæmt DSM-IV greiningarkerfinu er áfallastreituröskun kvíðaröskun sem hlotist getur af alvarlegu áfalli sem fólk verður fyrir þar sem lífi eða velferð þess er ógnað eða það verður vitni að slíkum atburði í gegnum annan einstakling. Meðal áfalla sem leitt geta til áfallastreit- uröskunar eru líkamsárás, nauðgun, bíl- slys, flugslys eða sjóslys, náttúruhamfarir á borð við eldgos eða jarðskjálfta, það að vera ógnað af ræningja, lenda í slags- málum, verða vitni að hjartaáfalli eða slysi vinar eða ættingja eða frétta af láti náins vinar eða ættingja. Á meðan á áfall- inu stendur upplifir fólk mikinn ótta, hjálparleysi eða hrylling. Munur á kynjunum Í kjölfarið verða einhverjar af eftirfarandi breytingum á atferli og tilfinningalífi fólks. Það endurupplifir atburðinn með einum eða öðrum hætti, fær ágengar end- urminningar um atburðinn, martraðir og/eða fyrirvaralaus endurlit, en því líður þá eins og atburðurinn sé að endurtaka sig. Oft fær fólk lífeðlisleg viðbrögð á borð við svita, skjálfta eða vöðvaspennu, þegar eitthvað minnir á áfallið. Fólk leitast við að forðast það sem minnir á áfallið s.s. hugsanir, fólk, tiltekna staði eða að- stæður og dregur oft úr félagslegri virkni. Samtímis getur fólk orðið ófært um að muna mikilvægan þátt áfallsins. Fólk verður daufara og áhugalausara en það á að sér að vera og á almennt erfitt með að finna fyrir jákvæðum tilfinningum. Það upplifir sig einangrað frá öðrum og á erf- itt með að sjá framtíð sína fyrir sér. Oft finnur fólk fyrir ofurárvekni á borð við svefntruflanir, pirring, reiðiköst, einbeit- ingarerfiðleika, öryggisleysi eða það er eilíflega á varðbergi og því bregður auð- veldlega. Til þess að um áfallastreit- uröskun sé að ræða þurfa ofangreind ein- áfallastreituröskun árásin á Tvíburaturnana í New York og náttúruhamfarir eins og jarðskjálftarnir á Haítí þar sem lífi eða velferð einstaklingsins er ógnað.

x

SunnudagsMogginn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: SunnudagsMogginn
https://timarit.is/publication/785

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.