SunnudagsMogginn - 04.04.2010, Blaðsíða 22

S
taðan í þessum málaflokki er mjög slæm og hef-
ur ekki verið svona slæm frá upphafi, held ég
megi segja. Boðunarlistinn rennir stoðum undir
það. Við erum með um 130 afplánunarpláss í
landinu og núna bíða tæplega 350 manns eftir afplánun.
Það eru ríflega 200 fleiri en fyrir tveimur og hálfu ári,“
segir Páll Egill Winkel forstjóri Fangelsismálastofnunar
spurður um stöðuna í fangelsismálum ríkisins.
„Refsingarnar sem við fáum til fullnustu hafa líka ver-
ið að lengjast, farið úr 140 árum upp í 330 ár á einum
áratug. Á þessum tíma hefur fangarýmum aðeins fjölgað
um átta,“ heldur hann áfram. „Fyrir rúmum tveimur
árum byrjuðum við að tvísetja í klefa þar sem því verður
við komið, þ.e. í Hegningarhúsinu, Akureyrarfangels-
inu, Kópavogsfangelsinu og á Litla-Hrauni. Það þýðir að
nýtingin er vel yfir 100% en út frá öryggissjónarmiðum
er talað um að 90% nýting sé hámarkið. Þetta hefur
gengið glettilega vel – sem ég þakka fyrst og fremst góðu
starfsfólki og góðri samvinnu – en það er alveg ljóst að
svona ástand getur maður ekki boðið starfsfólki upp á til
lengdar. Starfsfólk í öllum fangelsunum hefur með réttu
gert athugasemdir við álagið.“
Þetta ástand hlýtur líka að hafa áhrif á fangana.
„Það er alveg ljóst að spennustigið eykst meðal fanga
eftir því sem fangelsin verða fyllri og þrengslin meiri.
Við höfum takmörkuð úrræði til að skilja að hópa enda
vantar fleiri deildir í fangelsi landsins til aðskilnaðar. Við
þetta má bæta að fjöldinn allur af fólki er á reynslulausn
og í samfélagsþjónustu. Sérfræðingarnir sem sinna öll-
um þessum hópi eru fjórir, tveir sálfræðingar og tveir
félagsráðgjafar.“
Getum við leyft okkur að nota orðið „ófremdar-
ástand“ í þessu sambandi?
„Já, við getum leyft okkur það. Þetta er ekkert annað.
Lausn þessara mála þolir enga bið.“
Hvað er til ráða?
„Dómsmálaráðuneytið fól okkur fyrir nokkru að gera
grein fyrir stöðunni og koma með hugmyndir að lausn-
um. Þær höfum við lagt fram, bæði bráðabirgðalausn
sem er opnun fangelsins á Bitru nú í apríl, sem bjargar
okkur tímabundið, og varanlega lausn sem felur í sér
byggingar fangelsa. Þar er einna helst tvennt sem þarf að
gera. Annars vegar að byggja gæsluvarðhalds- og mót-
tökufangelsi í Reykjavík og hins vegar að bæta aðstöðu
starfsmanna á Litla-Hrauni áður en farið verður að
byggja við það fangelsi líka.“
Páll fagnar samþykkt ríkisstjórnarinnar í vikunni um
að auglýsa byggingu nýs öryggisfangelsis, fáist fjár-
magn, svo sem fjallað hefur verið um í Morgunblaðinu.
„Við höfum skynjað mikinn skilning hjá Rögnu Árna-
dóttur dómsmálaráðherra og finnum að hún hefur
áhuga á því að ná árangri í þessum málum. Satt best að
segja höfum við ekki skynjað að okkar málaflokkur sé
eins framarlega í forgangsröðinni og nú.“
Er það að þínu mati kostur í þessu tilliti að Ragna
kemur úr embættismannakerfinu en er ekki kjörinn
fulltrúi?
„Tvímælalaust. Áður en Ragna varð ráðherra þekkti
hún málaflokkinn mjög vel og vissi hver þróunin hefur
verið. Hún býr að því. Það er augljós kostur.“
Fæst fangelsin sem hér eru starfrækt hafa verið
byggð sem fangelsi. Yrði þetta nýja fangelsi til þess
fallið að auka öryggi fanga og fangavarða?
„Tvímælalaust. Það er alveg skýrt í mínum huga að
ekki verður undan því komist að hér rísi fangelsi þar
sem hægt er að tryggja öryggi fangavarða og fanga og
ráðstafanir gerðar til að aðskilja hópa hættulegra
manna, hvort sem það eru erlend glæpagengi eða ís-
lenskir glæpamenn.
Nýtt og öruggara fangelsi myndi líka þýða að auðveld-
ara yrði að stemma stigu við því að fíkniefni berist inn.“
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar, sem út kom í vik-
unni, er tekið undir margt af því sem þú hefur komið
inn á. Þú hlýtur að fagna þeirri skýrslu?
„Það er afar mikilvægt að sjálfstæður fagaðili eins og
Ríkisendurskoðun sem jafnframt er ráðgefandi fyrir Al-
þingi, skuli í stærstum atriðum taka undir okkar sjón-
armið. Það er ómetanlegt.“
Biðin eftir afplánun lengist jafnt og þétt. Það hlýtur
að vera óþægilegt fyrir menn sem bíða eftir því að taka
út sína refsingu?
„Tvímælalaust. Við vitum af mönnum sem hafa fengið
dóm fyrir nokkrum árum en bætt sitt ráð í millitíðinni,
farið í nám og myndað fjölskyldur og eignast börn. Síðan
eru þeir kallaðir í afplánun. Þetta gerist ítrekað. Því
miður er lítið við þessu að segja en auðvitað hefur maður
samúð með þessum mönnum. Á móti kemur að við
verðum að raða mönnum niður eftir því hversu hættu-
Úrbætur þola enga bið
Páll Egill Winkel við klefa í Hegningarhúsinu.
22 4. apríl 2010
Eldunaraðstaða fanga í Húsi 3 á Litla-Hrauni.
Einangrunarklefi á Litla-Hrauni. Þarna geta gæsluvarðhaldsfangar þurft að dveljast vikum saman.
Húsi 6. Helstu verkefni eru vörubrettasmíði, hellu-
steypa, þrif, þvottahús, skrúfbútaframleiðsla, skjala-
öskjuframleiðsla, bílnúmera- og skiltagerð, samsetning
í járn- og trésmíði og bón og þvottur bíla. Svo skemmti-
lega vill til að skjalaöskjuframleiðslan er fyrst og fremst
fyrir Hæstarétt, en honum ber samkvæmt lögum skylda
til að varðveita málsgögn í pappírsformi. Fangar eru
með öðrum orðum að útbúa öskjur undir eigin málskjöl.
Rólegt er á vinnusvæðinu enda komið hádegi og menn
farnir í mat. Við hittum þó mann sem hefur sérhæft sig í
gerð skartgripa. Hann sýnir okkur öskju með háls-
menum, allt hina haganlegustu smíð, alltént frá sjón-
arhóli leikmanns. Margrét hefur lagt áherslu á nýsköpun
í sinni tíð og mun það hafa mælst vel fyrir meðal fanga.
Fjölbrautaskóli Suðurlands hefur umsjón með skóla-
haldi fanga, námsframboð er sambærilegt við það sem
tíðkast í fjölbrautaskólum. Um sextíu fangar hófu nám á
þessari önn en alltaf er eitthvað um afföll. Um síðustu
áramót lauk einn fanganna stúdentsprófi og hyggur
hann á framhaldsnám.
Útivera og tómstundir skipta einnig sköpum í fásinn-
inu á Litla-Hrauni. Fangi á rétt á útiveru og að iðka tóm-
stundastörf, líkamsrækt og íþróttir í frítíma eftir því
sem aðstæður í fangelsi leyfa í að minnsta kosti eina og
hálfa klukkustund á dag nema það sé ósamrýmanlegt
góðri reglu og öryggi í fangelsi. Útivistartímar eru alla
daga á hinum ýmsu tímum. Áður en lengra er haldið
býður Margrét okkur til hádegisverðar í matsal starfs-