SunnudagsMogginn - 04.04.2010, Blaðsíða 12

12 4. apríl 2010
Í
sland er meðal yngstu landa jarðar og
eins og þjóðin þekkir af eigin raun er
landið enn lifandi og í mótun. Skjálftar
eru tíðir, jörðin rifnar og glóandi kvikan
flæðir úr iðrum hennar með miklu sjónarspili
líkt og nú á sér stað á Fimmvörðuhálsi við
Eyjafjallajökul.
Þegar þessir atburðir verða þyrstir lands-
menn í upplýsingar, bæði af öryggisástæðum
og af einskærum áhuga. Flestir kannast því við
vefsíðu Veðurstofunnar, vedur.is, og þann
mikla fróðleik sem þar er að finna á jarð-
skjálftakortum en færri gera sér þó grein fyrir
því hversu einstakt það er að almenningur hafi
svo greiðan aðgang að jafnlæsilegum upplýs-
ingum.
Þetta má þakka tvennu, annars vegar elju og
metnaði starfsfólks Veðurstofunnar og hins
vegar því öfluga kerfi sem notast er við á Ís-
landi. „Það sem gerir kerfið okkar svona ein-
stakt er hvað við erum fljót að staðsetja litla
skjálfta til þess að geta séð þegar atburðirnir
verða,“ segir Steinunn Jakobsdóttir, jarðeðl-
isfræðingur og verkefnastjóri jarðváreftirlits-
ins.
Hið svokallaða SIL-kerfi var hannað sem
samnorrænt verkefni af Reyni Böðvarssyni
jarðskjálftafræðingi við háskólann í Uppsölum í
Svíþjóð. Fyrstu stöðvarnar voru settar upp á
Suðurlandi 1989-90 vegna þess að vitað var
með 90% vissu að þar yrðu stórir skjálftar inn-
an 20 ára.
Síðan hefur kerfið verið þróað áfram sam-
hliða örum framförum í tækninni og er nú orð-
ið heimsþekkt enda íslenskir fræðimenn með
þeim fremstu í heiminum við að staðsetja
smæstu jarðskjálfta. Engu að síður er það að-
eins notað hér á Íslandi og í Svíþjóð.
„Það er kannski af því að við erum ekki nógu
gott sölufólk,“ segir Steinunn og brosir út í
annað aðspurð hvers vegna kerfið hefur ekki
náð meiri útbreiðslu. Mikill áhugi hafi komið
að utan á því að fá kerfið, m.a. frá Indlandi, en
illa hafi gengið að fá fjármagn fyrir verkefnið.
„Við höfum nú alltaf verið svo fá að við kom-
umst varla yfir allt það sem við viljum gera,
hvað þá að við gefum okkur tíma til að fara í
markaðssetningu.“
Þegar þau hófust handa við að þróa kerfið
fyrir 20 árum gerðu margir lítið úr þeirri fyr-
irætlan að fylgjast með smæstu jarðskjálft-
unum. Sú ákvörðun hefur hins vegar margs-
annað sig að sögn Steinunnar, því smæstu
skjálftarnir geta gefið bestu tækifærin til að
greina hvað er að gerast eins og sést í undanfara
eldgossins nú, þar sem flestir skjálftarnir voru
innan við 3 að styrkleika.
En allar þessar upplýsingar væru til lítils fyrir
almenning ef þær væru ekki aðgengilegar á
máli leikmannsins. „Við höfum meðvitað tekið
þá stefnu að setja allt strax á vefinn og gera
þetta eins sjálfvirkt og hægt er,“ segir Stein-
unn. „Fyrir vikið sitja vísindamenn út um allan
heim og fylgjast með eldgosum á Íslandi og
margir landsmenn líka. Ótrúlegasta fólk kemur
og segir „ég skoða kortin ykkar á hverjum
morgni“. Okkur finnst skemmtilegt að geta
gert þetta svona því við erum fámennur hópur
en reynum að gera okkar besta.“
Annar styrkur kerfisins á Íslandi er hve boð-
leiðir eru stuttar á milli fræðimanna á Veð-
urstofunni, í Háskólanum og til Almannavarna.
Jarðváreftirlitið hikar ekki við að hringja beint
í Almannavarnir ef eitthvað er í gangi en þetta
segir Steinunn að margir erlendir fræðimenn
telji ótrúlega frjálslegt en um leið mikla ábyrgð.
Þegar allt þetta kemur saman verður hins
vegar til kerfi sem reynst hefur einstakt til að
bregðast við þeirri miklu virkni sem kraumar
undir yfirborði Íslands. „Við erum sennilega
allt of hógvær,“ segir Steinunn og hlær. Við er-
um af gamla skólanum, viljum frekar gott inni-
hald en gylltan ramma sem gleymdist að setja
myndina í.“
Jarðskjálfta-
fræði á
heimsmæli-
kvarða
Hjá Veðurstofu Íslands við Bústaða-
veg starfar 12 manna teymi við að
fylgjast með hverri einustu hreyf-
ingu jarðskorpunnar allt frá þeirri
smæstu upp í mestu hamfarir. Þau
eru sérfræðingar á heimsmæli-
kvarða og fólkið sem stendur að
baki þeim einstöku upplýsingum
sem við styðjumst við þegar náttúr-
an fer af stað.
Una Sighvatsdóttir una@mbl.is