SunnudagsMogginn - 13.06.2010, Síða 49

13. júní 2010 49
Þ
egar guð- og viðskiptafræð-
ingurinn Jón Pálsson tók sér
námsleyfi haustið 2008 pakk-
aði hann niður með Sigríði
Mattíasdóttur eiginkonu sinni og þau
héldu utan til langdvalar á Ítalíu – ferð-
uðust um landið í ár og kynntu sér
mannlíf og menningu. Ferðin hófst með
ítölskunámi og það var líka tilgangur
hennar, en um leið og þau hjónin stigu
út úr argaþrasinu heima fyrir byrjaði
Jón að yrkja eftir áratuga hlé og gaf svo
út bók með afrakstrinum: Fuglar og fólk
á Ítalíu.
„Við leigðum út íbúðina okkar á með-
an við vorum úti og þegar við vorum að
pakka niður dótinu okkar rakst ég á
gamla kompu sem ég hafði skrifað í það
sem ég kallaði gagnleg ljóð og ég fór að
tína þau inn á ljod.is og var að því fyrstu
vikurnar á Ítalíu. Það kveikti svo áhug-
ann hjá mér að fara að yrkja aftur og
fyrstu ljóðin eru í þeim stíl, knöpp og
stutt, en svo fóru þau að lengjast og
breytast, umhverfið stjórnaði innihald-
inu. Ég held líka að tungumálið hafi haft
mjög mikið að segja, enda er tilfinn-
ingaleg tjáning svo sterk í ítölskunni og
spilar á svo margar tilfinningar ólíkt ís-
lenskunni eða öðrum tungumálum.
Bundið við Ítalíu og andrúmsloftið
Ef ég á að segja alveg eins og er þá var ég
alltaf hræddur um að þetta myndi fara
og þegar ég byrjaði að yrkja í Taormina
sagði ég við konuna mína „ætli þetta
eigi nokkuð eftir að halda áfram í Tro-
pea“ og í Tropea sagði ég „ætli þetta
muni halda áfram í Róm“ og svo koll af
kolli. Þetta hélt þó áfram alla dvölina úti
og í Toskana orti ég til að mynda á
hverjum degi.
Eftir að við komum heim hætti þetta
aftur á móti alveg og ég hef ekkert ort
síðan. Þetta er í raun alveg bundið við
Ítalíu og andrúmsloftið og það er ekki
það sama hér. Í síðasta versi bókarinnar
segi ég: Ítalía lætur engan ósnortinn /
heldur athyglinni / og fyllir vitin. Þegar
maður er svo kominn heim tekur annað
við og þótt ég hafi prófað það þá er það
ekki sama rödd.“
Jón segir að þau hafi verið hvað lengst
í Róm, fjóra mánuði, og flest ljóðin því
þaðan. „Þar var ég iðjulaust skáld eins
og Sigríður orðaði það,“ segir hann og
hlær. Aðspurður hvort hann sé ekki
orðinn vel kunnugur Ítalíu segir hann
að það sé öðru nær: „Eftir því sem mað-
ur skilur meira í ítölsku því óskilj-
anlegra verður landið. Ítalía er í raun
mörg lönd og Ítalir tengja sig ekki endi-
lega við Ítalíu; þeir eru frá Toskana, frá
Róm eða Kalabríu.“
Bókin er byggð upp eftir ferðalaginu,
hefst í Taormina og síðan er haldið til
Tropea, Pizzo, Matea, Rómar, Mante-
pulciano, Montalcino, Cortona, Chianti,
Beorgo di Buggiano og Viareggio. Hún
er því byggð upp eins og ferðabók frek-
ar en ljóðabók.
Í Fuglar og fólk á Ítalíu er 171 ljóð,
nánast öll þau ljóð sem urðu til í ferð-
inni, en níu ljóð stóðust ekki mál og eru
því ekki með. Tindur gefur bókina út.
Jón Pálsson lagði upp í ársferð um Ítalíu og fann þar uppsprettu fjölda ljóða.
Ljóðaferð um Ítalíu
Jón Pálsson hélt til ársdvalar á Ítalíu að læra
ítölsku og sneri aftur með ljóðabók í farteskinu.
regnhlífasölumenn á flótta
undan lögreglunni
þeir á harðahlaupum
hún á grágrænum bíl
Á gatnamótunum skipta þeir
liði og hlaupa
hvor í sína áttina en
bíllinn stöðvast
það er rigning og
pollar á götunni og
ekkert veður í dag til að
eltast við brotamenn
regnhlífalaus
99
Roma
hitt að hún er nútímalegri en flest þau
verk sem Hamsun skrifaði eftir það.
Sultur sé fyrsta norræna nútímaskáld-
sagan og merki þess að bókmenntirnar
snúist ekki lengur um átök á milli per-
sóna, heldur um átök í manninum.
Algert tímamótaverk
Hamsun ólst upp í fátækt og var send-
ur barnungur til frænda síns sem beitti
hann harðræði. Fimmtán ára fór hann
að heiman og flæktist víða, bjó meðal
annars í Bandaríkjunum um tíma og
vann ýmist störf, var verkstjóri á
plantekru og sporvagnsstjóri í Chicago
svo fátt eitt sé talið. Hann var sískrif-
andi enda ætlaði hann sér að verða rit-
höfundur og skrifaði tvær bækur áður
en Sultur kom út, þá fyrri, sem gefin
var út undir réttu nafni Hamsuns,
Knut Pedersen eins og getið er, undir
miklum áhrifum frá Bjørnstjerne
Bjørnson sem þá var risinn í norskum
bókmenntum.
Þegar Hamsun tók til við að skrifa
Sult var hann ekki í vafa um að hann
væri að skrifa nýja gerð af skáldsögu,
eins og Halldór rekur það í inngangi
nýju útgáfunnar, en þar vitnar hann í
bréf Hamsuns til útgefanda síns þar
sem hann segir meðal annars: „Ég held
að þetta sé bók sem ekki hefur verið
skrifuð áður, í það minnsta ekki hér
heima.“
Halldór segir að vissulega hafi ein-
hverjir áttað sig á því á sínum tíma að
Sultur væri merkilegt verk en það var
þó aðallega ekki fyrr en löngu síðar að
Sultur var almennt viðurkennd sem al-
gert tímamótaverk í norrænum bók-
menntum.
„Bókin er skrifuð fyrir expressjón-
ismann, skrifuð löngu áður en súrreal-
isminn verður til. Hamsun er að pæla í
dularfullum hræringum sálarlífsins, og
það er eins og hann sjái tuttugustu
öldina fyrir sér. Hann langaði, líkt og
Flaubert, að skrifa bók um ekki neitt,
bók þar sem spennan liggur í sálinni
en ekki í atburðum, bók sem gerist
bara í orðunum, bara í orðalaginu.“
Að þessu sögðu þá segir Halldór að
erfitt sé að greina bein áhrif frá Hams-
un nema í gegnum aðra höfunda, þeir
lesi bókina og síðan birtist áhrifin í
skrifum þeirra. „Á þessum tíma er nýr
listskilningur að koma fram, þegar
Hamsun skrifar Sult er natúralisminn
að ná hámarki í skáldsagnagerð og ég
held að bókin hafi haft mikil áhrif á þá
listamenn þess tíma sem áttu ekki
samleið með ríkjandi bjartsýni á Vest-
urlöndum – það má ekki gleyma því að
alveg fram til 1914 var mikil bjartsýni
almennt ríkjandi, stemning eins og hér
fram í september 2008. Ýmsir voru
aftur á móti fullir efasemda og það er
sú angist sem margir samtíðarmenn
Hamsuns áttu erfitt með að átta sig á
þar á meðal Halldór Laxness sem kall-
aði söguhetju Sults „þann nafnlausa
sveitamann ónýtjúng og húngurmeist-
ara sem situr í Kristjaníu“. Í Úngur ég
var skrifaði Halldór þannig: „Hvers-
vegna druslast hann ekki burt fljótt úr
svona stað og finnur einhvern annan
stað þar sem hægt er að vinna fyrir sér
með því að gefa beljum eða hirða
hross? Eða fara til sjós?“
Sú angist sem Hamsun skrifaði um
er aftur á móti óttinn við dulvitund-
ina, eins og Freud hefði sagt; hungur
hans er óseðjanlegt og sálarkvölin
kemur öll að innan.“
’
Sú angist sem Hams-
un skrifaði um er aft-
ur á móti óttinn við
dulvitundina, eins og Freud
hefði sagt; hungur hans er
óseðjanlegt og sálarkvölin
kemur öll að innan.
Knut Hamsun fimm árum eftir að Sultur kom út og kom honum á allra varir.