Morgunblaðið - 17.02.2010, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. FEBRÚAR 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Ígær hófust,og eftir atvik-um héldu
áfram, umræður
um frumvörp sjáv-
arútvegs- og land-
búnaðarráðherra
um stjórn fisk-
veiða. Frumvörpin
eru liður í þeirri viðleitni rík-
isstjórnarinnar að veikja
stjórnkerfi fiskveiða. Fleiri
slík munu fylgja í kjölfarið ef
marka má stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar og þeirra
flokka sem að henni standa.
Ríkisstjórnin hefur valdið
miklu uppnámi í sjávarútveg-
inum með umfjöllun sinni og
stefnumörkun á þessu sviði.
Áhyggjur manna ná þó miklu
víðar því að hægur vandi er að
sjá að nái stefnan fram að
ganga er vegið að mikilvæg-
ustu undirstöðu efnahagslífs
þjóðarinnar og framtíð hennar
sett í fullkomið uppnám. Aðrir
atvinnuvegir og lífskjör al-
mennings verða ekki ósnortin
af þessu.
Ragnar Árnason prófessor
flutti á dögunum áhugavert
erindi um þýðingu sjávar-
útvegsins fyrir íslenskt þjóð-
arbú og áhrif fyrningarleið-
arinnar svokölluðu á sjávar-
útveginn og þar með á þjóðar-
búið í heild sinni. Í umfjöllun-
inni kom fram að sjávar-
útvegurinn væri „yfirgnæf-
andi mikilvægasti grunn-
atvinnuvegur þjóðarinnar“.
Sem grunnatvinnuvegur hefði
hann ekki aðeins bein áhrif á
landsframleiðsluna, en þau
metur Ragnar á 8-9%, heldur
einnig óbein. Heildaráhrif
sjávarútvegsins fyrir þjóð-
arbúið eru að hans mati 16-
25% af landsfram-
leiðslu, sem er
mun hærra hlut-
fall en hjá nokk-
urri annarri at-
vinnugrein.
Ragnar bendir á
að vinsældir
kvótakerfisins fari
nú vaxandi í heiminum og um
25% heimsaflans séu nú veidd
undir slíku kerfi. Afleiðingar
þessa hafi verið mjög jákvæð-
ar, til að mynda hafi hag-
kvæmni aukist og umgengni
við auðlindina batnað, líkt og
við þekkjum hér á landi.
Forsendur kvótakerfisins,
bæði hér og annars staðar, eru
að öryggi ríki og að úthlutanir
séu varanlegar og framselj-
anlegar. Sé þessum meg-
inreglum ekki fylgt minnkar
hagræðið eða hverfur jafnvel
alveg. Afleiðingar fyrning-
arleiðarinnar eru að sögn
Ragnars minni þjóðar-
framleiðsla og fátækari þjóð.
Ísland þarf ekki á því að
halda að bæta áfalli á borð við
fyrningarleiðina eða aðrar
vanhugsaðar breytingar á
stjórnkerfi fiskveiða við önnur
áföll sem dunið hafa yfir þjóð-
ina. Nú þarf að styrkja und-
irstöðurnar en ekki að höggva
í þær.
Ísland hefur verið í farar-
broddi og fyrirmynd annarra
þjóða þegar kemur að beitingu
kvótakerfis í fiskveiðum. Það
skýtur skökku við að nú þegar
þetta kerfi hefur sannað gildi
sitt og er orðið stærsta ein-
staka stjórnkerfi fiskveiða í
heiminum skuli sest að stjórn-
artaumunum hér á landi rík-
isstjórn sem vill varpa árangri
síðustu áratuga fyrir róða.
Þegar kvótakerfið
hefur sannað sig í
heiminum er öfug-
snúið að ríkisstjórn
Íslands vilji spilla
því. }
Frumvörp um fátækt
Þrátt fyrir tafirog fyrirstöðu
innan ríkisstjórn-
arinnar eru mikil
tækifæri til auk-
innar iðnfram-
leiðslu hér á landi á næstu
misserum og árum. Kís-
ilmálm- og sólarkísilverk-
smiðja Thorsil sem fyrirhuguð
er í Ölfusi er nýjasta dæmið
um þetta en um allt land er að
finna fjölda annarra svipaðra
dæma og möguleikarnir eru
miklir.
Framkvæmdir á borð við
verksmiðju Thorsil eru gríð-
arlega flóknar og undirbún-
ingsferlið viðkvæmt. Þess
vegna er mikilvægt að allir
leggist á eitt um að koma slík-
um málum í gegn, en því hefur
ekki verið að heilsa hér á landi
síðastliðið ár. Forsvarsmenn
þeirra fyrirtækja
sem að málinu
koma telja horfur
um fjármögnun já-
kvæðar, en verk-
smiðjan ein kostar
hátt í þrjátíu milljarða króna
og gera má ráð fyrir öðru eins
í virkjunarframkvæmdir.
Töluverðir fjármunir bíða
eftir að fá að koma til landsins
og skapa ný störf. Í þessu til-
viki er rætt um allt að 400
störf á byggingartímanum og
160 við framleiðsluna. Það
munar um minna þegar fregn-
ir berast af því að þúsundir
manna hafi flutt af landi brott
og stjórnvöld verða að fara að
skynja að hlutverk þeirra er
að auðvelda fjármagni til at-
vinnuuppbyggingar leið inn í
landið en ekki að standa í vegi
fyrir því.
Nú er brýnt að laða
að fjármagn til at-
vinnuuppbyggingar. }
Tækifæri en líka fyrirstaða
Þ
að má merkilegt teljast hvernig svo
einföld sannindi sem að hitastig í
lofthjúpi jarðar hafi farið hækkandi
á síðustu öldum og muni hækka
enn hafa snúist upp í trúar-
bragðadeilur – í stað þess að ræða hvað eigi að
gera og hvort það eigi yfirleitt að gera nokkuð
koma menn sér fyrir í skotgröfum og skjóta
hver á annan og það býsna föstum skotum.
Fyrir stuttu fékk Helgi Björnsson Íslensku
bókmenntaverðlaunin fyrir bókina Jöklar á Ís-
landi. Í ræðu hans þegar hann tók við verðlaun-
unum fjallaði hann um jökla á Íslandi, sem von-
legt var, og benti meðal annars á að í jöklunum
væri vatnsforði sem svaraði til úrkomu á Íslandi
í tuttugu ár, að jafndreifður um landið væri jök-
ulísinn 35 metra þykkur og að hann væri að
jafnaði um 350 metra þykkur þar sem jöklar
eru. Það sér hver í hendi sér að jöklar þeir sem við nú höf-
um arð af (vatnsaflsvirkjanir) hljóta að hafa myndast við
kaldara loftslag en það sem nú er hér á landi, enda benti
Helgi á það að miðað við núverandi meðalhita á Íslandi
myndu ekki myndast jöklar, nema smájöklar á hæstu
fjallatindum. Eins og hann orðað það svo vel „lifa“ jökl-
arnir á eigin uppsöfnuðum sparnaði – sparnaði sem við
njótum líka.
Á Íslandi missa jöklar að jafnaði einn metra á ári af
þykktinni jafnað yfir breidd þeirra – þeir bráðna því
býsna hratt og stefnir í að þeir verði horfnir að mestu eða
öllu leyti á næstu tveimur öldum eða svo; afrennsli verður
mikið úr jöklunum alla þessa öld, en upptök
ánna færast til og loks hverfur jökulvatnið, land
rís og eldvirkni eflist, svo vitnað sé í orð Helga.
„Það er óumdeilanleg eðlisfræði að mengun
veldur hlýnun jarðar, jöklar bráðna hratt, þetta
eru staðreyndir, niðurstöður mælinga.“
Nú blandast væntanlega engum hugur um
það að Helgi Björnsson er einn af okkar
fremstu vísindamönnum og þeir sem séð hafa
bók hans hljóta að samsinna því að hún er vitn-
isburður um merkilegt ævistarf og byggð á
traustum vísindalegum heimildum. Það breytir
því ekki að menn kasta hnútum að Helga fyrir
bókina eins og til að mynda það gáfnaljós sem
lét þetta vaða á Eyjunni: „Þessi Helgi Björns
var í viðtali í sjónvarpinu um daginn. Einn sem
hefur kolgleypt globalwarming-vitleysuna.
Bókin án efa vel gerð og falleg en ég gef ekki
fimmaura fyrir fræðin sjálf, a.m.k. að þessu leyti.“
Eitt af því sem lærist þeim sem fylgjast með umræðu á
netinu er að oft er lítið að marka hana, en vill svo til að þar er
að finna legíó af „sérfræðingum“ um þessi málefni, menn
sem gera gys að þeim vísindum sem búa að því sem Helgi
vísar til. Þeir eru þó sjaldan eða aldrei vísindamenntaðir;
byggja skoðanir sínar ekki á traustum grunni vísindalegra
staðreynda, en sækja þess í stað innblástur í pólitísk fræði
og frasasöfn. Hvernig er hægt að eiga orðræðu við menn
sem afneita óumdeilanlegri eðlisfræði? Erum við þá ekki
búnir að færa okkur á svið hins yfirskilvitlega?
arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
„Globalwarming-vitleysan“
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Eftir Hlyn Orra Stefánsson
hlynurorri@mbl.is
Í
slensk lög heimila ekki svo-
kallaða staðgöngumæðrun,
sem samkvæmt skilningi
laganna er það þegar fram-
kvæmd er tæknifrjóvgun á
konu sem fallist hefur á að láta
barnið af hendi strax við fæðingu.
Fyrir skömmu skilaði vinnuhópur
heilbrigðisráðherra áfangaskýrslu
um staðgöngumæðrun, sem er ætl-
að að verða grundvöllur upplýstrar
umræðu um málefnið, og verður
fylgt eftir með opnum fundi í næsta
mánuði. Í skýrslunni er ekki tekin
afstaða til þess hvort leyfa eigi stað-
göngumæðrun, heldur bent á ýmis
siðferðileg og læknisfræðileg álita-
efni, og farið yfir hvernig löggjöf-
inni er háttað í öðrum löndum.
Um jákvæðar afleiðingar þess að
leyfa staðgöngumæðrun þarf vart
að fjölyrða. Ýmsir sjúkdómar, með-
fætt legleysi og legnám er meðal
þess sem veldur því að konur geta
ekki getið börn, sem veldur þeim og
mökum þeirra oft mikilli óhamingju.
Í skýrslunni kemur fram að ætla
má að verði staðgöngumæðrun leyfð
hér á landi, en bundin við tilvik þar
sem kona getur t.d. sökum sjúk-
dóms í legi eða legleysis ekki getið
barn, muni allt að fimm pör nýta sér
þjónustuna á hverju ári. Jafnframt
segir að flestar rannsóknir bendi til
að ekki sé líffræðileg áhætta af
staðgöngumæðrun, umfram það
sem gildir um aðrar tæknifrjóvg-
anir.
Siðferðilegu álitaefnin við stað-
göngumæðrun eru hins vegar fjöl-
mörg, eins og bent er á í skýrslunni.
Ber þar fyrst að nefna hættur sem
fylgja því að heimila að pör eða ein-
staklingar greiði konu fyrir að
ganga með barn. Slíkt hlutgerir og
niðurlægir þær sem selja þjón-
ustuna, segir í skýrslunni, enda sé
hætta á að litið sé á konuna sem
hýsil utan um fóstur en ekki ein-
stakling með tilfinningar og þarfir.
Auk þess sé hætta á að með því
verði litið á börn sem söluvöru.
Þá sýnir reynslan frá löndum þar
sem slík viðskipti eru leyfð að selj-
endur þjónustunnar koma iðulega
úr lægri þjóðfélagsstéttum, benda
skýrsluhöfundar á, sem býður t.d.
hættu á arðráni heim.
Hætta á að verði markaðsvara
Flest lönd sem á annað borð
heimila staðgöngumæðrun banna af
ástæðum sem þessum að slík þjón-
usta sé veitt í hagnaðarskyni. Engu
að síður er greiðsla vegna kostnaðar
og jafnvel miska iðulega leyfileg.
Upphæðirnar sem skipta um hend-
ur geta því verið umtalsverðar, sem
veldur því að erfitt er að koma í veg
fyrir að staðgöngumæðrun verði að
markaðsvöru ef hún á annað borð er
leyfð, segja skýrsluhöfundar.
Staðgöngumæðrun sem hreinni
„velgjörð“ fylgja einnig ýmis sið-
ferðileg vandamál. Staðgöngumóðir
myndar t.d. oft sterk tengsl við
barn, jafnvel þótt það sé henni líf-
fræðilega óskylt, og getur því valdið
henni miklum sálrænum erfið-
leikum að gefa það frá sér. Þá er í
skýrslunni bent á að ef það að
ganga með barn fyrir aðra konu
verður viðtekin lausn á ófrjósemi, sé
hætt við því að konur sem næst
standa þeim sem ekki geta alið barn
upplifi sig þvingaðar til að bjóða sig
fram sem staðgöngumæður.
Á að heimila stað-
göngumæðrun?
Morgunblaðið/Ásdís
Myndar tengsl Það getur tekið mikið á konur að afhenda börn sem þær
hafa gengið með, jafnvel þótt þau séu þeim líffræðilega óskyld.
Fjölmörg siðferðileg og lagaleg
álitaefni fylgja staðgöngumæðr-
un. Vinnuhópur heilbrigðis-
ráðherra skilaði nýverið skýrslu
um staðgöngumæðrun, sem fylgt
verður eftir með opnum fundi.
Í athugasemdum með frum-
varpi frá árinu 2008 um breyt-
ingar á lögum um tæknifrjóvg-
un, en lög þau heimila ekki
staðgöngumæðrun, kemur
fram að helsta lögfræðilega
álitaefnið við staðgöngumæðr-
un sé hvernig skilgreina skuli
móðerni barnsins. Skv. gild-
andi reglum telst kona sem
fæðir barn sjálfkrafa móðir
þess. Í skýrslu vinnuhóps heil-
brigðisráðherra, sem í sitja
Guðríður Þorsteinsdóttir,
sviðsstjóri hjá ráðuneytinu,
Kristján Oddsson yfirlæknir og
Ástríður Stefánsdóttir dósent,
kemur fram að staðgöngu-
mæðrun sé hvergi heimil á
Norðurlöndum. Er bent á mikil-
vægi þess að samræmi sé á
milli löggjafarinnar hér á landi
og í þeim löndum sem við höf-
um mest samskipti við.
Í flestum löndum Evrópu er
staðgöngumæðrun ekki heldur
leyfð. Þó er staðgöngumæðrun
t.a.m. leyfileg á Bretlandi, en
ekki í hagnaðarskyni. Í Banda-
ríkjunum eru reglur mjög mis-
jafnar eftir fylkjum, en Indland
er eitt þeirra landa þar sem
nánast fullkomið frjálsræði rík-
ir um staðgöngumæðrun.
Víðast hvar bannað