SunnudagsMogginn - 05.12.2010, Blaðsíða 42

42 5. desember 2010
áhugasvið sín, eins og áhuga á ímynd-
um, umhverfismálum, jaðarhópum og
þróunarsamvinnu.
Teikingar og tímastjórn
Áður en hún lagði af stað var hún búin
að læra einhver orð í tungumáli svæð-
isins „fulfulde“. „Það gagnaðist mér
mjög vel að kunna að segja: Ég skil
ekki!“ grínast Kristín. Margir af far-
andverkamönnunum, sem eru sí-
stækkandi hluti WoDaaBe, töluðu ein-
hverja frönsku eða brotna ensku en
Kristín segir að það hafi verið „enda-
laus misskilningur í gangi“.
Hún segir að við aðstæður sem þess-
ar þurfi maður að læra að taka sjálfan
sig ekki of alvarlega. „Ég held maður
lendi óhjákvæmilega í aðstæðum þar
sem maður verður að sætta sig við að
maður hefur ekki fulla stjórn.“
Annað sem hún hafði ekki fulla
stjórn á var hvernig hún hagaði tíma
sínum. „Mér fannst mjög erfitt hvað ég
hafði litla stjórn á mínum tíma. Ég
sætti mig aldrei alveg við það og var
alltaf í stríði við sjálfa mig. Ég var að
reyna að þröngva því sem ég hef alist
upp við inn á veruleika þessa fólks.
Maður mælir sér mót við einhvern
klukkan tíu, hann kemur klukkan tólf.
Maður fer til að taka viðtal, mætir og
það er fullt af öðru fólki á staðnum og
aldrei gefst tækifæri til að taka viðtal.
Mér finnst gott að hafa hluti skipu-
lagða,“ segir Kristín og hlær.
„Ég þurfti alltaf að stoppa sjálfa mig
og hugsa með mér: Jæja, Kristín, svona
er þetta bara, þú ert ekki komin hing-
að til að stilla fólki upp í röð og taka
viðtal við það. Þú ert hér sem gestur
og verður að aðlaga þig.“
Á meðan Kristín dvaldi í Níger gekk
hún undir nafninu Mariyama. Nafnið
er úr Kóraninum en WoDaaBe-fólk er
múslimar. „Mér var bara tilkynnt að
Kristín væri alltof erfitt nafn og allir
kölluðu mig Mariyama eftir það.“
Hún notaði mikið stórar glósubækur
til að skrifa niður fulfulde-orð og
teikna. „Teikningarnar voru nytsam-
legar þegar kom að samskiptum og
voru leið fyrir fólk til að tengjast mér.
Mann vantar ekki aðeins tungumálið
heldur hefur maður kannski ekki
reynslu sem rímar vel við reynslu
fólksins í kringum mann.
Ég vaknaði eina nóttina við að það
var geit að naga bókina mína. Ég spratt
upp til að bjarga bókinni og það hafð-
ist.“
Kristín skrifaði ekki aðeins í glósu-
bækurnar heldur skrifaði hún einnig
bréf til foreldra og kærasta og skoðaði
hún þau við ritun bókarinnar. Kærast-
inn, Már Wolfgang Mixa fjármálafræð-
ingur, er nú eiginmaður hennar og
eiga þau saman þrjú börn, Mími, sem
er sjö ára, og fjögurra ára tvíburana
Alexíu og Sól.
Skrifar gegn einsleitri mynd af Afríku
Markmiðið með bókinni er sumsé að
fjalla um vettvangsrannsóknir „og svo
hins vegar að skrifa á móti þessari
staðalmynd, þessari einsleitu mynd af
Afríku, sem birtist svo oft í fjöl-
miðlum. Eins og Níger, það er aðeins
fjallað um þetta land þegar það er
stjórnarbylting, hungursneyð eða ann-
að, sem tengist hörmungum og volæði.
Það er vissulega mikilvægt að þessi at-
riði komist í fréttir en við stöndum
uppi með einsleita mynd af álfunni.
Eitt af mínum markmiðum var að
bregða upp mynd af þessu fólki sem
virkum gerendum í sínu eigin lífi“.
Hún segir að vestrænar þjóðir hafi
oft rómantíska sýn á hirðingja og
minnihlutahópa, oft sem utan við rík-
isvaldið og í tímalausu rými. „Ég reyni
í gegnum bókina að benda á hvað hóp-
ur eins og WodaaBe, sem virkar við
fyrstu sýn einangraður, hefur verið í
miklum tengslum við hnattvæddar
breytingar. Nýlendutíminn hafði gríð-
arleg áhrif og hefur enn. Landamæri í
Vestur-Afríku voru sköpuð út frá
hagsmunum nýlenduherranna. Eins
hvar höfuðborgin Níamey er staðstett,
það miðast ekki við neina sögu. Það er
mikilvægt að skrifa á móti þessari
ímynd Afríku sem heimsálfu vanþró-
unar og benda á hvað hún á sér mikla
sögu fyrir nýlendutímann. Margir
hlutar þessarar sögu eru skráðir og vel
þekktir.“
Rannsóknin hafði mikil áhrif á hana
En hvað kom þér mest á óvart?
„Ég held að að sumu leyti hafi það
verið að koma aftur heim. Jafnvel þótt
ég hafi lesið um að fólk fái menningar-
áfall þegar það snýr aftur kom það mér
á óvart hvað það var skrýtið að snúa til
baka.“
Hún segir mesta menningaráfallið í
raun hafa verið hvað rannsóknin hafi
haft mikil áhrif á hana sjálfa. „Maður
hefur agað líkama sinn í að ganga og
bera sig á ákveðinn hátt,“ segir Kristín
sem nefnir nokkur dæmi til viðbótar í
bókinni: „Borða án þess að tala, læra
að segja ekki ákveðna hluti, læra nýja
tegund af kurteisi eins og að lúta höfði
kurteislega við ákveðnar aðstæður.
Þannig mótaðist líkami minn smátt og
smátt af því sem var rétt og eðlilegt
þar sem ég var,“ skrifar hún og segir
þar einnig að sér hafi þótt fólk óþarf-
lega nálægt sér í fyrstu Kringluferðinni
og fundist óþægilegt að finnast það
rekast í sig.
Hún heldur alltaf einhverju sam-
bandi við fólkið sem hún var með.
„Minn draumur er að fara aftur, ekki í
tvö ár, heldur til að vera í styttri tíma.
Bæði til að halda áfram með það sem
ég var að gera og sjá breytingarnar sem
hafa orðið frá því ég gerði þessa rann-
sókn.“
Á meðan á dvölinni stóð kom henni
einnig á óvart hvers hún saknaði úr
eigin samfélagi, ekki síst allir litlu
hlutirnir. „Ég hef alltaf verið mjög
mikið á móti Coca Cola-væðingu
heimsins. En eitt af því sem ég lét mig
dreyma um var að fá kók að drekka.
Eitt skiptið fór síðan einhver á mark-
aðinn og keypti fyrir mig kók. Það má
ekki taka flöskuna þannig að hann
hellti vökvanum í aðra flösku og svo
fór hann á úlfalda og flaskan hristist
þar í hitanum í marga klukkutíma.
Þegar ég fékk kókið var það goslaust
og volgt en ég gleymi samt aldrei þess-
ari tilfinningu hvað það var gott að
drekka það.“ Þar sem WoDaaBe eru
hirðingjar fór töluverður tími í að fara
á milli staða. „Eitt sem ég hugsaði oft
um til að drepa tímann á þessum
ferðalögum var brauð með osti. Ég
hugsaði um hvernig það liti út og velti
mér upp úr því hvernig það bragð-
aðist.“
Ein en alltaf með öðrum
Henni fannst líka erfitt að vera mikið
ein „en samt alltaf einhver að fylgjast
með mér, ein en alltaf með öðrum.
Stundum óskaði ég þess að ég gæti
lokað mig af, lagst niður í rúmið mitt á
Íslandi og hvílt mig. Þegar ég var á
hirðingjasvæðinu var ekkert hús, ekk-
ert herbergi. Í Níamey vildi fólk alltaf
vita hvert ég væri að fara og af hverju
ég væri að hitta þennan eða hinn. Ég
held að fólk hafi fylgst mjög mikið með
mér, bæði út af því að ég var ekki Wo-
DaaBe og líka af því að fólki fannst það
bera mikla ábyrgð á mér“.
Kristín lýsir því í bókinni að hún
hafi alltaf verið þyrst og hvernig til-
finning það sé að drekka leirugt vatn.
„Vatnið var sérstaklega gruggugt yfir
regntímann og leit jafnvel út eins og
kaffi. Að sumu leyti vandist ég þessu
alveg, manni líður eins og maður sé
með stein í maganum eftir að drekka
svona þykkt vatn. Stundum þegar það
var orðið alveg vatnslaust grétu börnin
því þau voru svo þyrst. Það voru allir
þyrstir.“
Kristín drakk líka ósoðna mjólk þeg-
ar henni var boðin hún að drekka,
þrátt fyrir að hafa ákveðið annað fyr-
irfram, en mjólkin er mikilvæg meðal
hirðingjanna. Hún getur líka borið með
sér ýmsa sjúkdóma, þar á meðal stofn
berkla sem engin lyf eru til við.
„Ég tek þessa ákvörðun en eftir á
hugsaði ég: Var þetta skynsamlegt? Ég
er ekki viss um að allt sem ég gerði
hafi verið skynsamlegt, þótt ég hafi
ekki fengið berkla. Ég myndi ekki ráð-
leggja nemendum mínum að gera hið
sama. Eitt sem maður verður að sætta
sig við þegar maður er að gera rann-
sóknir er að maður tekur ekki alltaf
alveg réttar ákvarðanir.“
Nýfæddur drengur. Hnífurinn á að fæla burt ill öfl. Höfundur uppáklædd ásamt prúðbúnum stúlkum því framundan eru hátíðarhöld.
Ein tenging við umheiminn er í gegnum útvarp.
„Eitt af því sem mér hefur alltaf þótt mikilvægt við mannfræðina er að skrifa á móti al-
hæfingum um eðli manneskjunnar, að gera rannsóknir á samfélögum sem eru ólík
okkar eigin, það veitir okkur innsýn í að það er ekkert endilega eðlilegt að gera hlut-
ina á ákveðinn hátt,“ segir Kristín um einn tilgang mannfræðinnar sem fræðigreinar.
„Þegar kvennabaráttan kom fram á Vesturlöndum voru mannfræðingar oft að benda á
að það að vera karl eða kona hefur ólíka merkingu í ólíkum samfélögum. Mér finnst
mikilvægt að benda á að það að vera manneskja er svo miklu meira en það sem við
teljum oft í vestrænu samfélagi. Ég held að við hugsum oft að þetta sé þróunarferli.
WoDaaBe-fólkið er ekki á sama stað og við fyrir 50 árum, þetta er ekki þannig. Í raun-
veruleikanum erum við öll hluti af sama samtímanum. WoDaaBe-fólkið í jaðri Sahara
er hluti af nákvæmlega sama samtímanum og við hér á Íslandi. Það er líka að glíma
við afleiðingar ákvarðana sem voru teknar fyrir mörgum áratugum, Alþjóðabankann
og vistfræðierfiðleika. Lönd eins og Níger eru flækt í alls konar alþjóðatengsl.“
Öll hluti af sama samtímanum