Skólablaðið - 01.10.1962, Blaðsíða 8

4
málið ekki sízt vegna þess, að sömu ein-
kenni eru að brennimerkja sjálfa þjóðar-
sálina.
II.
Við lifum á öld talnanna. Með auk-
inni tæknimenntun hefur vegur raunvís-
indanna orðið meiri og meiri, gengið út í
öfga og haft lamandi áhrif. Jafnvel ein-
staklingurinn getur glatað nokkru af gildi
sínu þegar kaldir fingur talnanna hafa
krufið hann með "óskeikulleik" sínum,
sett gáfnafar hans og mannkosti upp í
töflur og "skema" og neglt. skoðanir hans
á kóordínatakerfi. Fyrir utan þá beinu
hættu, sem stafar af slí'kum vinnubrögð-
um, er fleira sem kemur til greina.
Þetta ofræði talnanna hefur einnig haft
sín óbeinu áhrif. Það hefur dregið vaxt-
arbroddinn ur hinni "húmanistísku" menn-
ingu og gert mörg af hinum óáþreifanlegu
verðmætum okkar að yfirborðsfyrirbrigð-
um, en það eru emmitt. mörg af þessum
óáþreifanlegu verðmætum, sem eru
forsendur þess, að við getum kallað okkur
sjálfstæða þjóð. Eitt ágætt dæmi um
þessa hrörnun er hin þverrandi þjóðernis-
kennd. Að vísu er sjaldan meir en nú
glamrað um elsku til fósturjarðarinnar,
en flest er þó mælt án þess að nokkur
eldur bui á bakvið. Þjóðmálaskúmar
og kjaftaaskar slá gjarnan á strengi þjóð-
armetnaðar með því að umvefja forn af-
rek dýrðarljóma. Fjármálabraskarar
gera íslendinga að forsögulegum aftur-
göngum með því að flytja forn afrek
þeirra út í skrautumbúðum handa útlend-
ingum, sem hugsa með pyngjunni. Ferða-
menn eru látnir syngja landi og lýð lof-
gerðarsöngva. Landslýður dýrkar sjálfan
sig vegna afreka liðinna kynslóða, stend-
ur á haus og hrópar : "Sjáið hvað við
erum stór". Vissulega er þetta fram-
ferði hlálegt en það er of alvarlegs eðlis,
til þess að hægt sé að hlæja að þvíýað
minnsta kosti fyrir okkur Islendinga.
Þessi nýtilorðna meirimáttarkennd hefur
fært. okkur í ógöngur og látið okkur
fremja hvert axarskaftið á fætur öðru.
Til dæmis höfum við varpað hlutleysis-
stefnu okkar fyrir borð^til þess að laga
það i skjóli stríðsvopna, sem okkur þykir
miður fara í heimsmálunum. Þannig höf-
um við raunverulega fallizt á að rök-
semdafærsla vopnanna skuli í heiðri höfð.
Þetta er smáþjóðiin, sem aldrei hefur
haft eigin her og ætti þess vegna að vera
sjálfkjörinn fulltrúi friðar og vopnleysis
á alþjóðavettvangi. Það megum við muna
að ekki unnum við snefil af sjálfstæði
okkar með vopnavaldi og sizt ástæða nú
til þess að taka upp á hernaðardýrkun
né gerast taglhnýtingar stríðsvelda,
hvorki í austri né vestri. Þannig má
segja að hm ósanna þjóðerniskennd hafi
fært okkur á refilstigu, svæft þjóðina og
látið hana staðna í yfirborðskenndri forn-
aldardýrkun. Rétt mat og virðing fyrir
afrekum fyrri kynslóða eru að vísu sjálf-
sagðir hlutir, en þegar minning þeirra er
okkur aðeins aðdáunarefni en ekki sífrjó
hvöt til hliðstæðra afreka í samtíðinni,
er sú minning ekki lengur á heilbrigðum
grunni reist.
III .
Bókmenntir og listir Islendinga hafa
ekki heldur farið varhluta af hinu nýja
svipmóti þjóðlífsins. Allt fram að þessu
höfum við átt ágæta rithöfunda og skáld
en list þeirra hefur átt það sammerkt,
að hún hefur verið í nánum tengslum við
menningarástand þjóðarinnar og jafnan
verið hæsti tindur eða undanfari nýrra
þjóðfélags- eða menntahreyfinga.
Listamennirnir hafa verið þjóðlegir og
alþjóðlegir í senn. Þjóðlegir á þann
hátt, að list þeirra er spegilmynd hugð-
arefna og baráttu fólksins og alþjóðlegt
gildi þeirra liggur í listrænum vinnu-
brögðum og almennum boðskap.
En nú hefur skipazt veður í lofti.
Síðustu árin hafa fá efnileg skáld eða rit-
höfundar kvatt sér hljóðs. Að vísu dufla
enn margir við skáldskapargyðjuna, en
flest sem eftir hina yngri listamenn ligg-
ur, er óeðlilega fálmkennt og bragðlaust
og hefur lftinn hljómgrunn fengið. Astæð-
una til þessa tel ég tvíþætta : Annars
vegar eru listamenn, er fást við vanda-
mál, sem ekki eiga lengur hliðstæður í
daglegum hugðarefnum þjóðarinnar, hafa
ef til vill átt það en fyrri listamenn þá
tekið til meðferðar. Þessi fyrri hópur
eru þá eftirlegukindurnar, sem fylgjast
ekki lengur með straumum þjóðlífsins.
Stundum eru sknf þeirra stælingar á
eldri og þá rétt tímasettum verkum, eða
unnin undir mjög sterkum áhrifum frá
þeim. Um þennan hóp er það að segja,