Skólablaðið - 01.04.1988, Qupperneq 14

Mánaskin, 1893.
Sjúkdómar, geðveiki og
dauði
Munch fæddist árið 1863 í Löten
á Heiðmörk. Munch-ættin er vel
þekkt í Noregi og meðal forfeðra
hans voru vel þekktir listamenn,
vísinda- og embættismenn. Faðir
hans var læknir, ákaflega trúaður
maður. Frá móður sinni erfði
Munch veik lungu, en hún lést
þegar hann var á unga aldri. Hann
missti einnig tvær systur. Eftir
dauða móðurinnar varð faðir
Munchs ákaflega þunglyndur og
lokaði sig frá umheiminum. Trú
hans varð ofstækisfull. Lýsti
Munch honum m.a. svo að hann
hefði átt í miklum erfiðleikum með
skap sitt, verið taugaveiklaður og á
stundum gripinn ofsalegri trú-
hræðslu sem jaðraði við geðveiki.
„Sjúkdómar, geðveiki og dauði
14
voru englarnir sem sóttu á vöggu
mína og hafa síðan fylgt mér lífs-
leiðina. Ég lærði um ömurleika og
hættur lífsins og um lífið eftir
dauðann, um hina eilífu refsingu
sem biði syndara í víti,“ sagði
Munch eitt sinn. Sjálfur erfði hann
skapbresti föður síns og jafnaði sig
aldrei á óhamingjusamri æsku
sinni. Alla ævi var hann á flótta
undan sjálfum sér. Hann málaði
myndir sem tjáðu hina geysilegu
andlegu einangrun, sem hann
skynjaði, í þema dauða, ótta og
kvíða. Til þess að lýsa því skóp
hann grófan og tilfinningaríkan stíl
sem var mikilvægur í fæðingu
þýska expressionismans. Myndin
Ópið er einmitt lýsandi dæmi um
þetta. Hann sagði: „Ég heyrði óp
náttúrunnar.“
Konur - eigin sál
Munch nam í Ósló og kynntist
þar frjálslegum lifnaðarháttum rót-
tækra bóhema. Leiðtogi þessa
hóps var rithöfundurinn Hans
Jaeger sem skrifaði bókina Christ-
ianias Bohemia. Þeir urðu miklir
vinir og málaði Munch m.a.
umdeilda mynd af honum.
Ákveðið og frjálslegt viðhorf til
kvenna og kynlífs hafði áhrif á
Munch og kom það fram í mynd-
unum Kynþroskaskeiðið, sem
sýnir nakta súlku sitja á rúmstokk,
og Madonnu, sem menn vilja túlka
á mismunandi hátt. Sumir segja
hana vera Maríu guðsmóður, tákn
hinnar elskandi konu, aðrir halda
því fram að þetta sé kona u.þ.b. að
fá kynferðislega fullnægingu.
Verkið Vampíran sýnir konu er
grúfir sig yfir háls karlmanns sem