Fréttablaðið - 19.12.2011, Side 19

MÁNUDAGUR 19. desember 2011
Hinn sanni andi jólanna: það hvarflar stundum að
manni að það sé ekki ást og frið-
ur á jörðu milli manna og ekki
heldur ljósið í augum barnanna,
ekki heldur sjálft Jesúbarnið og
hvernig það minnir okkur á undr-
ið mikla sem sérhvert nýkviknað
líf er ævinlega – og ekki einu
sinni að kaupa, jafn kært og það
er nú þessari vesalings kaupærðu
þjóð að standa í slíku. Hinn sanni
andi jólanna hér á landi snýst um
dugnað og vinnusemi. Að vera að
frá morgni til kvölds. Að „vera
búinn að öllu“ – helst á undan
öllum öðrum – vera fyrstur í
mark í jólakapphlaupinu.
Til er fólk sem kaupir jóla-
gjafirnar í ágúst, pakkar þeim
inn í september, kaupir jólatréð í
október, bakar sortirnar sautján í
nóvember, setur upp allar seríur
og skreytir jólatréð 1. desemb-
er … Mér kæmi ekki á óvart þó
að ég heyrði um fólk sem héldi
aðfangadagskvöld snemma í des-
ember – bara til að vera „búið að
öllu“.
Stingum af
Það er gott að fólk geti brugðist
við myrkri og kulda með elju-
semi við að vekja ljós og yl en
það er samt engin ein rétt hegðun
til í desember, þetta þarf ekk-
ert að vera svona, þetta hentar
ekki öllum þrátt fyrir ríkjandi
samfélagslega kröfu um óbil-
andi jóladugnað. Því að sé ein-
hver tími vel til þess fallinn að
vera latur þá er það myrkasta
skammdegið. Maður ætti að kúra
í kör sinni í desember, liggja og
lesa, kveikja á kertum, hlusta á
Bach, hreyfa sig hægt … Maula á
kökum, drekka te en ekki mikið
áfengi og alls ekki þennan ból-
fótans jólabjór sem fjölmiðlar
eru daglega að telja okkur trú
um að seljist svo mikið og sé svo
vinsæll … Leyfa rykinu að vaxa
inni í skáp og á hillum en yrkja
órímuð ljóð um lífið og mennina,
mála drungalegar myndir, gutla
á falskan gítar og syngja Leonard
Cohen, horfa á Fanny og Alexand-
er, fara í langar gönguferðir til að
heyra fótatakið marra í snjónum,
sitja með hendur í skauti og finna
sér fótfestu og stað í myrkrinu í
stað þess að streitast við að berj-
ast gegn því, fara upp á háaloft
og skoða gamla sólstóla og fletta
gömlum fjölskyldualbúmum og
grufla í því af hverju hann Óskar
frændi hafi verið svona eins og
hann var… hugsa um Guð og
engan Guð, líta til fugla himins-
ins, velta fyrir sér Jörðinni og
hvað megi verða henni til bjarg-
ar, faðma tré … Safna skeggi,
setja á sig ilmvatn, fá sér hund.
Læra að prjóna. Engin iðja á
betur við skammdegið en að sitja
og prjóna og hlusta á einhvern
lesa upp úr bókinni Hrakningar
og heiðarvegir eða Hvarf séra
Odds á Mikla bæ eftir Einar Ben.
Dreyma dagdrauma um að vera
forseti eða annálað góðmenni.
Geispa. …Vera angurvær og sein
til svars. Brosa hægt og dauflega
og bara að einhverju fyndnu.
Allt þetta má alveg líka. Hún
er svo sterk og þrálát krafan um
dugnað og vinnusemi á aðvent-
unni – og alla þessa yfirdrifnu
kæti. Verum endilega glöð en
þurfum við að vera svona ofboðs-
lega glöð? Svona yfirvættis
hress? Þegar maður kveikir á
útvarpi dynja á manni auglýsing-
ar og jólalög sem vinna saman
að því að magna upp kröfu um
maníska vinnusemi og glaðværð
sem hjá viðkvæmu fólki getur
endað illa. Lögin hljóma eins og
fyrirskipanir um tilhlökkun, aug-
lýsingarnar keyra þig áfram eins
og svipa.
Og á meðan heldur bara áfram
að dimma.
Jólin koma
Það er engin ein rétt leið til að
halda jól. Það þarf ekki hver sokk-
ur á heimilinu að vera paraður við
sinn systursokk. Eru óhrein föt í
hrúgu? Hendið yfir þau rúmteppi.
Er drasl? Slökkvið ljósin en kveikið
á lítilli seríu og það hverfur. Maður
má ekki leggja slíka ofuráherslu
á að vera búinn að öllu fyrir jól að
að maður sé búinn á öllu þegar þau
koma.
Því að þau koma. Klukkan sex,
þegar klukkurnar hringja í útvarp-
inu, koma jólin og þá gerist oft eitt-
hvað sérstakt. Það er sjálft undrið.
Undarleg kyrrð breiðist þá yfir til-
veruna, hvernig sem annars kann
að vera ástatt hjá og fólki. Hvern-
ig sem jólahaldi okkar er háttað
og hvernig sem átrúnaði okkar
er háttað – hvort sem við trúum
á fæðingu Frelsarans á þessari
stundu – og frelsun mannanna –
eða látum duga að fagna því undri
sem rísandi sól er með vissu um að
náttúran vaknar á ný og við verð-
um líka frjáls einn góðan veður-
dag – þá fylgir sjálfum jólunum
djúp og hljóðlát gleði. Það er gleðin
yfir lífinu, gleðin yfir því að vera
til – gleðin yfir vitundinni um það
að vera til. Og tilheyra. Það getur
staðið ýmislega á og hjá sumum er
allt í voða á jólunum; áfengissjúk-
lingar og aðstandendur áfengis-
sjúklinga eiga sérstaklega erfitt á
þessari stundu þegar allt á að vera
rétt og fullkomið en er það svo
átakanlega ekki. En jólin koma nú
samt. Þau koma með sinn boðskap:
að lífið sigri dauðann, ljósið sigri
myrkrið og bráðum komi birtan.
Rússnesk-bandaríski höfundurinn
Vladimir Nabokov orðaði þenn-
an boðskap í fyrirlestri sem hann
flutti um samlanda sinn og koll-
ega, Anton Tsékoff; hann segir að
verk Tsékoff séu vitnisburður um
lögmálið sem þrátt fyrir allt ríki í
lífinu hér á Jörðu: Survival of the
Weakest – sá veikasti lifir af.
Hún er svo sterk og þrálát krafan um
dugnað og vinnusemi á aðventunni – og
alla þessa yfirdrifnu kæti.
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Í DAG
Full ástæða er til að vekja athygli launafólks á nýlegri
dómaframkvæmd í fæðingaror-
lofsmálum. Eins og kunnugt er
gilda hér á landi lög um fæðing-
ar- og foreldraorlof sem sögð eru
einhver þau framsæknustu sem
um getur og oft er hampað þegar
rætt er um hversu langt við Íslend-
ingar höfum náð í fjölskylduvæð-
ingu vinnumarkaðarins. Lögin eru
líka tekin sem dæmi um jafnrétti
kvenna og karla og henta því ágæt-
lega þegar benda þarf á hvað lög-
gjafinn hefur gert vel við konur á
umliðnum árum.
Það veldur því vonbrigðum
þegar tekist er á um túlkun lag-
anna fyrir dómi hversu erfitt
starfsmenn á vinnumarkaði eiga
með að fá rétt sinn viðurkennd-
an og hversu þungt sjónarmið
atvinnurekandans vega, hvort
sem er hins almenna atvinnu-
rekanda eða ríkisins. Lögin eru
þannig matskennd og opin fyrir
túlkun.
Samkvæmt fæðingar- og for-
eldraorlofslögum er vinnuveit-
anda óheimilt að segja þunguð-
um starfsmanni upp nema gildar
ástæður séu fyrir hendi og skal þá
skriflegur rökstuðningur fylgja
uppsögninni. Sönnunarbyrði fyrir
því að gildar ástæður hafi legið til
grundvallar uppsögninni er lögð
á vinnuveitandann. Takmarkaðar
skýringar er að finna í lögskýr-
ingargögnum á því hvað teljast
vera gildar ástæður.
Nýlegur dómur í Hæstarétti skal
hér gerður að umtalsefni. Í málinu
var um það deilt hvort atvinnu-
rekandi, sem var opinber stofnun
á heilbrigðissviði, gæti sagt upp
þungaðri konu sem var almennur
læknir til að ráða í hennar starf
annan lækni sem hefði tiltekin sér-
fræðiréttindi. Konan hafði verið í
starfi hjá stofnuninni í nokkur ár,
fyrst lausráðin og síðan fastráðin.
Þegar hún var upphaflega fengin
til starfa hafði staðið til að ráða
lækni með sérfræðiréttindi á til-
teknu sviði sem stofnunin starfaði
á en slíkur læknir hafði ekki feng-
ist. Hjá stofnuninni störfuðu að
jafnaði 7-8 læknar, þar af þrír með
þessa tilteknu sérgrein, og hafði
staðið til að bæta við þeim fjórða.
Var konunni tilkynnt að þegar slík-
ur sérfræðingur fengist yrði henni
sagt upp starfi. Þegar sérfræð-
ingur loks fékkst stóð þannig á að
konan var þá orðin barnshafandi.
Henni var þrátt fyrir það sent upp-
sagnarbréf þar sem greint var frá
því að nú hefði fengist sérfræðing-
ur. Hún gerði fyrst kröfu til þess
að fá að vinna fram að áætluðum
fæðingardegi barnsins en því var
hafnað. Hún var síðan látin hætta
tveimur mánuðum áður en hún átti
að fara í fæðingarorlof. Þá höfð-
aði konan mál og krafðist skaða-
bóta vegna ólögmætrar uppsagnar.
Héraðsdómur Reykjavíkur komst
að þeirri niðurstöðu að þar sem
konunni hefði verið gert ljóst að
ef sérfræðingur á þessu tiltekna
sviði fengist yrði henni sagt upp
starfi, þá hefði atvinnurekandi
haft gildar ástæður fyrir uppsögn.
Þessi niðurstaða var síðan staðfest
í Hæstarétti. Upplýsingar atvinnu-
rekanda til starfsmannsins um
þetta atriði voru m.ö.o. látnar vega
þyngra en vernd fæðingarorlofs-
laga gegn uppsögn starfsmanna.
Skipti þá engu máli þótt konan
hefði starfað hjá stofnuninni í tæp
þrjú ár og verið fastráðin nokkrum
mánuðum áður. Sá rökstuðningur
var talinn vera nægur að von væri
á sérfræðingi til starfa.
Framangreint dæmi sýnir
hversu litla vernd fæðingarorlofs-
lögin veita þegar á reynir. Þótt
ákvæði sem þetta skipti alltaf
máli er það aldrei mikilvægara en
þegar samdráttur verður á vinnu-
markaði. Ég skora á löggjafann
að sjá til þess að ákvæði 30. gr.
laga um fæðingar- og foreldraor-
lof verði breytt þannig að það veiti
ekki falskar vonir og veiti atvinnu-
rekendum ekki það svigrúm að
senda fólk heim bótalaust þegar
mest ríður á í lífinu.
Vernd fæðingar-
orlofslaga ofmetin
Fæðingarorlofslög
Lára V.
Júlíusdóttir
hæstaréttarlögmaður
Jólin koma