Morgunblaðið - 19.10.2010, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. OKTÓBER 2010
Haustlitir Fegurð íslenska haustsins er einstök. Unga fólkið sem hjólar hér um Laugardalinn er baðað hlýrri haustbirtunni. Þarna var allt þakið laufi sem fallið hefur af trjánum undanfarið.
Ómar
Borgarstjórn mun í dag greiða
atkvæði um það hvaða hlutverki
borgarstjórinn í Reykjavík mun
gegna. Verður það aðalhlutverk
eða aukahlutverk? Starfið sem
Samfylkingin færði Jóni Gnarr á
silfurfati eftir kosningar, þegar
hann var gerður að borgarstjóra í
Reykjavík, mun nú verða áhrifa-
minna en við höfum vanist og
tengjast meira viðhöfnum en
stjórnun.
Samkvæmt skipuriti er borg-
astjóri í beinu sambandi við 20
stjórnendur borgarinnar og er
þannig virkur þátttakandi í öllum
verkefnum, framkvæmdum og
þjónustu sem veitt er borgar-
búum. Þræðirnir liggja til hans
og boðvaldið er skýrt. Þetta
finnst Jóni Gnarr hins vegar of
mikil fyrirhöfn og ekki í sam-
ræmi við þá þægilegu innivinnu
sem hann sagðist vera að leita
eftir. Hann ætlar þess vegna að
setja allan daglegan rekstur, alla
umsýslu, sem fram til þessa hef-
ur verið í höndum borgarstjóra
yfir á einn embættismann í ráðhúsinu. Ekki einu sinni fjár-
málastjóri Reykjavíkurborgar mun heyra beint undir borg-
arstjóra.
Sett verður á stofn embætti sem skrifstofustjóri borgar-
stjóra er fenginn til að gegna og það verður valdamesta emb-
ættið í borgarkerfinu. Starfið er auðvitað ekki auglýst eins og
borgarbúum er þó heitið í samstarfsyfirlýsingu Samfylkingar
og Besta flokks. Ekki frekar en starf forstjóra Orkuveitunnar
eða stjórnarformannsins sem fljótlega var kominn með millj-
ón á mánuði. Og úr því við erum farin að tala um laun. Breyt-
ingar á ábyrgð og starfsskyldum borgarstjóra sem eftir borg-
arstjórnarfundinn í dag verða orðnar verulega minni hljóta að
kalla á launalækkun. Það myndu aðrir borgarstarfsmenn
telja eðlilegt færu þeir fram á það sama.
Bæjar- og sveitarstjórar á landinu eru 63 talsins. Ekki þarf
að spyrja að því hvernig bæjarstjórnir á landsbyggðinni
myndu bregðast við ef bæjarstjórar tilkynntu að þeir vildu
ekki lengur standa í daglegu vafstri en ætluðu sér samt sem
áður að halda starfinu. Uppsagnarbréf myndu auðvitað ber-
ast samdægurs.
Og svo er það rúsínan í pylsuendanum. Jón Gnarr talar fyr-
ir því í fréttum að borgarstjórar í Reykjavík verði tveir. Ná-
lægt því tíundi hver vinnandi maður í Reykjavík gengur um
atvinnulaus en borgarstjóri vill búa til nýtt embætti með til-
heyrandi aukakostnaði – embætti sem er hannað fyrir einn
mann, Dag B. Eggertsson. Er það nema von að maður spyrji
hvort þetta sé næsti kafli leikritsins sem þeir félagar skrifuðu
þegar þeir undirrituðu samstarfsyfirlýsingu flokkanna.
Eftir Júlíus Vífil
Ingvarsson
» Þetta finnst
Jóni Gnarr
hins vegar of
mikil fyrirhöfn
og ekki í sam-
ræmi við þá
þægilegu inni-
vinnu sem hann
sagðist vera að
leita eftir.
Júlíus Vífill
Ingvarsson
Höfundur er borgarfulltrúi.
Góð laun
fyrir þægilega
innivinnu
Það hefur verið áhuga-
vert að fylgjast með fjöl-
miðlum undanfarna daga.
Þeir álitsgjafar sem helst
eru á móti almennri skulda-
leiðréttingu hafa verið
leiddir fram í röð til að lýsa
því yfir að slíkt sé ómögu-
legt. Ekkert af þessum við-
tölum var sérlega frétt-
næmt. Sömu menn voru
búnir að lýsa sömu skoðun
fyrir langa löngu. Í einum
fréttatíma var þó bætt um betur. Fyrst
kom fram „sérfræðingur“ til að segja að al-
menn leiðrétting væri ómöguleg og svo var
rætt við „almennan borgara“ sem sagði að
aðgerðir stjórnvalda væru nú bara býsna
góðar og hann bæri sjálfur ábyrgð á stöðu
sinni. Síðar kom í ljós að viðkomandi var
alls ekki ótengdur stjórnarflokkunum og þá
var fréttin dregin til baka (hvað með allar
hinar fréttirnar þar sem leiddir eru fram-
„óháðir álitsgjafar“ af framboðslistum
stjórnarflokkana; hvenær er maður pró-
fessor og hvenær er maður frambjóðandi?).
Þá
Að miklu leyti eru „sérfræðingarnir“ nú
þeir sömu og teflt var fram þegar tillögur
um skuldaleiðréttingu voru fyrst kynntar.
Þá voru fyrir hendi kjöraðstæður til að ráð-
ast í leiðréttingu án þess að nokkur kostn-
aður lenti á ríkinu. Húsnæðislánasöfn
banka víða um lönd voru metin á brot af
nafnverði, hvað þá íslensk húsnæðislán sem
skilgreind voru sem undirmálslán í gjald-
þrota landi á eyju í miðju Atlantshafi.
Skuldabréf íslensku bankanna voru seld á
örfá prósent af nafnvirði og íslensk rík-
isskuldabréf voru fáanleg erlendis á veru-
legum afslætti. Við þær aðstæður hefði,
eins og við bentum á, alltaf orðið hagkvæmt
fyrir íslenska ríkið að kaupa þessar kröfur
enda kröfur á Ísland og íslensk heimili allt-
af verðmætari fyrir Íslendinga en erlenda
vogunarsjóði. Með neyðarlög í gildi og
bankana alla á forræði ríkisins var uppi ein-
stök aðstaða til að færa öll íbúðalán undir
Íbúðalánasjóð og færa þau svo niður al-
menningi og ríkissjóði til heilla.
Nú
Fullyrt er að það kosti ríkið 220 milljarða
ef ráðist yrði í almenna skuldaleiðréttingu
nú. Óneitanlega er orðið flóknara að ráðast
í almenna lánaleiðréttingu núna en þegar
Framsókn hóf baráttu fyrir leiðréttingu
fyrir tæpum tveimur árum. Talan 220 millj-
arðar er hins vegar fráleit. Fyrir því eru
margar ástæður.
Villurnar
Í útreikningunum er gert ráð
fyrir að ef ekki verður ráðist í
skuldaleiðréttingu muni ekkert
verða afskrifað neins staðar og
samt muni allt innheimast upp í
topp, jafnvel lán sem þegar er
ljóst að eru að miklu leyti töp-
uð.
Gert er ráð fyrir því að ríkið
taki að sér að bæta bönkunum
það sem þeir eru þegar búnir
að tapa og afskrifa, raunar að
ríkið borgi nýju bönkunum upp
tap sem varð eftir í gömlu
bönkunum.
Ekki er gert ráð fyrir neinum efnahags-
legum ávinningi fyrir ríkið eða almenning.
Það gleymist að peningarnir hverfa ekki út
um gluggann, þeim er breytt úr fargi í elds-
neyti fyrir hagkerfið.
Ekki er gert ráð fyrir því að lánasöfn
batni eða að bankar og lífeyrissjóðir hafi
hag af betra lánasafni, betri efnahagsstöðu
og minna atvinnuleysi.
Gert er ráð fyrir að kostnaðurinn lendi
allur á ríkinu strax. Það gleymist að um er
að ræða húsnæðislán til allt að 40 ára.
Dýrara að gera ekki neitt
Fleira mætti tína til. Ljóst er að tilraunir
til að leysa vandann með sértækum aðgerð-
um voru algjörlega óraunhæfar eins og bent
var á strax í upphafi. Það að aðstoða aðeins
þá sem komnir eru í þrot (einbeita sér að
þeim sem þurfa mest á því að halda eins og
það heitir á spunamáli) eyðileggur alla
hvata til að vinna sig úr vandræðum. Slíkt
er mjög dýrt. Þetta hafa menn séð víða eftir
fjármálakrísuna. Nú beitir meira að segja
hið mikla frjálshyggjurit, The Economist,
sér fyrir niðurfærslu lána í leiðaraskrifum.
En verum varfærin og segjum að leið-
rétting hér mundi nú kosta ríkið 100 millj-
arða nettó. Hvað er það mikið samanborið
við þann kostnað sem ríkisstjórnin taldi svo
sjálfsagt að leggja í vegna Icesave að ekki
var einu sinni haft fyrir því að lesa samning-
inn?
Samanburðurinn
Áætlanir um heildarvaxtakostnað af Ice-
save voru ólíkar eftir því hversu langan
tíma tæki að greiða lánið. Út frá opinberum
áætlunum var rætt um 330 milljarða. Mun-
urinn á því og 100 milljörðum í skuldaleið-
réttingu er þó sá að leiðréttingarpening-
arnir hverfa ekki út úr hagkerfinu fyrir ekki
neitt. Þeir veltast áfram og teljast oft,
a.m.k. tvisvar eða þrisvar miðað við varfær-
in viðmið um margfeldisáhrif. M.ö.o., kostn-
aðurinn við Icesave hefði orðið margföld sú
upphæð sem nú telst ómögulegt að verja í
skuldaleiðréttingu (þótt við núvirðum Ice-
save-greiðslurnar).
Ekki stóð á þeim forkólfum í ASÍ, sem nú
beita sér hvað harðast gegn almennri leið-
réttingu, að setja Icesave-kröfuna á al-
menning. Þeir voru raunar helstu talsmenn
þess að Íslendingar væru ekkert of góðir til
að taka á sig umræddar kröfur, ásamt sömu
„sérfræðingum“ og nú skjóta upp kollinum
til að gagnrýna lánaleiðréttingu.
Hvað þá?
Kostnaðurinn við sanngjarna leiðréttingu
húsnæðislána er lítill í samanburði við Ice-
save eða mistökin sem gerð voru við stofnun
nýju bankanna (þegar ríkið keypti mynt-
körfulán sem stjórnvöld vissu þó að væru
líklega ólögmæt). Þrátt fyrir það virðist
stjórnvöldum nú þykja kostnaðurinn við
skuldaleiðréttingu of mikill. En almennur
vandi kallar á almennar aðgerðir. Til að
koma í veg fyrir að mikill kostnaður lendi á
Íbúðalánasjóði eða lífeyrissjóðunum mætti
hugsa sér að færa öll lán niður í upphæð
sem nemur 90% af fasteignamati íbúða.
Ósanngirnin í þeirri aðferð liggur í því að þá
njóta þeir sem settu allt eigið fé sitt í íbúð-
arkaup ekki jafnræðis á við þá sem keyptu
að mestu eða eingöngu út á lánsfé. Kost-
urinn er hins vegar sá að með þessari aðferð
mundi lítill kostnaður lenda hjá Íbúðalána-
sjóði eða lífeyrissjóðunum þar sem lán
þeirra eru í langflestum tilvikum langt und-
ir verðmæti íbúða. Þannig nýtist fyrst og
fremst sú afskrift sem þegar hefur átt sér
stað á fasteignalánum bankanna. Með þessu
næst aftur samræmi milli skuldsetningar og
undirliggjandi verðmæta. – Nokkuð sem er
mikilvægur liður í að koma af stað virkni
hagkerfisins. Leiðin er ekki jafnsanngjörn
og almenn niðurfærsla en ef stjórnvöldum
er alvara með að skoða ekki einu sinni slíkar
hugmyndir þá verður að leita annarra leiða.
En það þarf líka að spyrja hvers vegna nið-
urfærslumöguleikanum var hafnað á sínum
tíma og auk þess þarf að fá svör við því hvað
forsætisráðherra gekk til með því að efna til
samstarfs undir því yfirskyni að þar yrði
unnið að almennri leiðréttingu. Var aðeins
um leikatriði að ræða til að dreifa athyglinni
eftir mótmælin?
Eftir Sigmund Davíð
Gunnlaugsson »Kostnaðurinn við sann-
gjarna leiðréttingu hús-
næðislána er lítill í saman-
burði við Icesave eða mis-
tökin sem gerð voru við
stofnun nýju bankanna.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
Höfundur er alþingismaður og formaður
Framsóknarflokksins.
Almenn skuldaleiðrétting
– hvers vegna og hvernig ?