Morgunblaðið - 21.01.2011, Page 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. JANÚAR 2011
Sigur Spennan skein úr augum fólks á Ölveri í gærkvöldi en þangað söfn-
uðust margir til að horfa á strákana okkar etja kappi við Norðmenn.
Kristinn
Í Morgunblaðinu
17. jan. er upplýsandi
viðtal við Rúnar Vil-
hjálmsson, prófessor
í félagsfræði við
hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands. Við-
talið varpar ljósi á þá
staðreynd sem allir
vita, sem þekkja til
heilbrigðismála, að
innflutningur sjúk-
linga erlendis frá er
ekki bara gullnáma eða einföld
viðskipti, eðli málsins samkvæmt.
Ég hvet þá sem hafa áhuga á
þessum málum að lesa viðtalið við
Rúnar en hann er í starfshópi sem
er að kortleggja fyrir velferðar-
ráðuneytið þróun í ferðatengdri
heilbrigðisþjónustu og það gleður
mig að maður með reynslu á borð
við hann skuli koma þarna við
sögu. Hér stendur til að opna tvö
ný einkarekin sjúkrahús, annað
þeirra í Mosfellsbæ en hitt er
gamla hersjúkrahúsið á Mið-
nesheiði. Skilst mér að ríkissjóður
hafi þegar ábyrgst einn milljarð
vegna þess síðarnefnda.
Þeir sem ætla að kaupa af okk-
ur þessa þjónustu eiga aðallega að
koma frá Bandaríkjunum og fara
hér í liðskiptaaðgerðir og hins
vegar sjúklingar sem
þjást af offitu og
þurfa í hjáveituað-
gerð eða magaminnk-
un. Fyrir þessa starf-
semi á að byggja upp
ný sjúkrahús og
væntanlega að semja
við Landspítala um
að taka sjúklinga að
sér ef eitthvað fer úr-
skeiðis við aðgerð-
irnar. Öðruvísi yrði
öryggi þessara inn-
fluttu sjúklinga ekki
tryggt.
Oft er minnt á að rekstur Bláa
lónsins og þjónusta sem þar er
veitt erlendum sjúklingum hafi
tekist vel en nú er um að ræða
miklu yfirgripsmeiri og áhættu-
samari heilbrigðisþjónustu. Það
sem mér finnst illskiljanlegt í
þessari nýju atvinnugrein á Ís-
landi, sem mun víst flokkast undir
„ferðatengda heilbrigðisþjónustu“,
er hvers vegna við notum ekki þá
aðstöðu alla sem þegar er fyrir
hendi á sjúkrahúsunum. Á stærri
sjúkrahúsum okkar er flest til
staðar ef eitthvað bregður út af í
þessari fyrirhuguðu þjónustu. Með
því að fá þessa „aukabúgrein“ inn
á sjúkrahúsin sem þegar eru í
landinu, myndi rekstur sjúkrahús-
anna væntanlega stórbatna.
Það myndi styðja íslenska heil-
brigðisþjónustu ef nýtt fjármagn
kæmi inn í þær stofnanir sem þeg-
ar eru til staðar og með fjölgun
aðgerða eykst einnig færni þeirra
sérfræðinga sem þegar starfa á
þessum stofnunum. Ég bendi á
skurðstofur á Akureyri, á Akra-
nesi, skurðstofur á sjúkrahúsinu í
Keflavík og jafnvel nokkrar á
Reykjavíkursvæðinu og þótt ég
viti vel að þessari nýju starfsemi
verði ekki bætt inn á marga staði,
þá hlýtur það að vera eðlilegt að
athuga a.m.k. einhverja þeirra.
Það er líka til töluvert af ónýttum
leguplássum. Væri það ekki hag-
stæðara að nota þau en að byggja
fyrst og spyrja svo? Er hægt að
einfalda þessi „mál“ og spyrja? Á
að fara að byggja nýtt einkarekið
sjúkrahús í Mosfellsbæ til þessa
að gera aðgerðir á efnuðum sjúk-
lingum, aðgerðir sem hægt væri
að framkvæma í Keflavík eða á
Akranesi eða á Akureyri? Verður
nýja sjúkrahúsið þá alfarið einka-
rekið og þegar stendur á sjúkling-
um til þessa nýja sjúkrahúss, er
manninum frá Hólmavík þá boðin
aðgerð í Mosfellsbæ – en fyrir
eina milljón króna að vísu?
Rúnar bendir á í viðtalinu að
umræðan um ferðatengda heil-
brigðisþjónustu hér á landi hafi
verið á nokkrum villigötum og er
það pent orðað hjá honum! Ég
held að óhætt sé að segja að um-
ræðan hafi oft verið úti í móa og
aldrei hefur öll sagan verið sögð.
Væri þessum sjúklingum sem eru
að koma til landsins ekki betur
borgið á svokölluðum fjölgreina-
sjúkrahúsum?
Það læðist að mér sá grunur, og
reyndar fleirum en mér, að verið
sé að reyna að ná íslenskum sjúk-
lingum inn á þessa nýju spítala og
farnar þessar krókaleiðir til þess.
Íslendingar sem hafa efni á því að
borga fyrir aðgerðirnar að fullu
fái forgang umfram aðra Íslend-
inga. Þar með er komið á tvöfalt
kerfi í heilbrigðisþjónustunni sem
tíðkast í Bandaríkjunum. Ef á
annað borð er búið að ákveða að
hér eigi að vera tvöfalt kerfi fyrir
fólk sem fær forgang í krafti pen-
inga sinna, af hverju þá ekki að
vinna út frá því heiðarlega og
gagnsætt? Hægt og hljótt virðist
þessi umbreyting vera að gerast á
vinstri vaktinni hjá velferð-
arstjórninni. Á maður að trúa því
að kokið hafi víkkað svo á stjórn-
arliðum að þeir ætli að innleiða
hér eins konar bandarískt heil-
brigðiskerfi sem er með þá mestu
mismunun sem um getur? Íslend-
ingar eru ekki algjör flón þó að
við höfum oft verið glannar í við-
skiptum. Ef ekki væri við svo
margt að glíma í íslenskum stjórn-
málum um þessar mundir, væru
viðvörunarbjöllur löngu farnar að
klingja.
Látum ekkert ganga „blindandi“
fram í þessum og skyldum efnum.
Er ekki rétt að nýta þau tækifæri
sem eru til staðar á þegar full-
búnum sjúkrahúsum með þeim
kostum sem „innfluttir sjúklingar“
kunna að skapa? Við eigum hér
öflugt og fært fagfólk í heilbrigð-
isþjónustunni og erum sammála
því að vilja veg þess sem mestan.
Leikreglur verða að vera skýrar
og jafn aðgangur allra Íslendinga
að heilbrigðisþjónustunni verður
alltaf að vera í hávegum hafður.
Ég tek undir orð Rúnars Vil-
hjálmssonar þegar hann segir að
erfitt sé að reka sjúkrahús ein-
göngu á ferðamönnum.
Eftir Ingibjörgu
Pálmadóttur » Það læðist að mér
sá grunur, og
reyndar fleirum en
mér, að verið sé að
reyna að ná íslensk-
um sjúklingum inn á
þessa nýju spítala og
farnar þessar króka-
leiðir til þess.
Ingibjörg
Pálmadóttir
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Er reykskynjarinn bilaður?
Sögur af Bakka-
bræðrum voru vinsæl-
ar í mínu ungdæmi en
nú keppir við þá veru-
leikinn allt í kringum
okkur. Bakkabræður
reyndu að bera sólar-
ljós í húfum sínum inn
í dimm híbýlin á
Bakka og undruðust
að ekki birti í slotinu.
Sjálf gætum við spurt
fyrir hönd mannkyns
hvort við séum í raun svo fjarri
þeim í hugsunarhætti og breytni.
Dag hvern fáum við fréttir af nátt-
úruhamförum sem virðast koma
mönnum í opna skjöldu. Nú síðast
eru það mikil flóð í Queensland í
Ástralíu og er ástandinu líkt við af-
leiðingar styrjaldar. Þó er ekki
nema aldarþriðjungur frá því álíka
mikil flóð gengu þar yfir árið 1974.
Byggð hefur síðan færst í ríkum
mæli yfir á flóðasvæði og borgin
Brisbane þanist út eins og ekkert
hafi áður ískorist. Á síðustu öld
byggðum við Íslendingar þorp og
bæi án tillits til náttúruhamfara svo
sem snjóflóða, sumpart með vísan í
nýja tækni eða traustara bygging-
arefni sem betur myndi standast
eyðingaröfl en torf og grjót. Afneit-
unin var svo mögnuð að lexían frá
Neskaupstað 1974 með fjölda
dauðsfalla dugði ekki til að vekja
menn af værum blundi. Það þurfti
mannskæð áföllin á Vestfjörðum
tveimur áratugum síðar til að
stjórnkerfi, skipuleggjendur og
kjörnir fulltrúar rumskuðu.
Sagan um strútinn
Lífseig hefur orðið sagan um
strútfugla sem stingi höfðinu í
sandinn er hættu ber að höndum
en líkast til er hún helber tilbún-
ingur. Miklu fremur getur sagan
átt við um okkur mennina sem oft-
ar en ekki bregðumst við með þess-
um hætti. Viðbrögðin við loftslags-
breytingum af mannavöldum eru
dæmigerð um slíka hegðan, þrátt
fyrir að rannsóknir bendi nær
óyggjandi í eina átt. Meðal af-
drifaríkra afleiðinga loftslagsbreyt-
inga er hækkun sjávarborðs sem
segir til sín hvarvetna og halda
mun áfram um aldir jafnvel þótt
aukning koldíoxíðs í andrúmslofti
yrði stöðvuð bráðlega.
Menn greinir aðeins á
um hversu hröð sú
þróun verði. Ef gengið
er út frá spá loftslags-
nefndar Sameinuðu
þjóðanna (IPCC) verð-
ur sjávarborð í lok 21.
aldar á bilinu 0,5 til
1,4 metrum hærra en
árið 1990. Í lok þessa
árþúsunds stefnir í allt
að fjögurra metra
hækkun sjávarborðs
samkvæmt rannsókn-
arniðurstöðum sem
birtar eru í síðasta hefti Nature
Geoscience. Óstöðugleiki og vax-
andi „öfgar“ í veðurfari eru af
mörgum rakin til hlýnunar and-
rúmsloftsins og taka sinn toll.
Hækkað sjávarborð vegna hlýn-
unar hafsins og bráðnunar jökla
boðar enn skuggalegri framtíð fyrir
jarðarbúa. Fjöldi stórborga heims-
ins mun fá að kenna á afleiðing-
unum þegar á þessari öld. Kóra-
leyjar sem eru undirstaða margra
þjóðríkja í Kyrrahafi, færast ein af
annarri á kaf og láglend og þéttbýl
strandsvæði eins og í Bangladesh
verða óbyggileg. Samt kemur
heimsbyggðin sér ekki saman um
aðgerðir og ekkert alþjóðlegt sam-
komulag er í sjónmáli til að bregð-
ast við þessu Nóaflóði.
Vettlingatök
hvert sem litið er
Mönnum er í fersku minni árs-
fundur ríkja loftslagssamningsins
sem rann út í sandinn í Kaup-
mannahöfn í desember 2009. Canc-
ún-fundurinn ári síðar vakti ein-
hverjar vonir en boðaðar lausnir
eru allsendis ófullnægjandi og
byggjast á úreltri forsögn um þró-
un mála. Þetta á m.a. við um +2°C
hækkun meðalhita á jörðinni sem
það hámark sem mannkynið ætti
að reyna að stöðva sig við, en það
svarar til CO2-gilda sem numið
geta á bilinu 450-550 ppm. Sam-
svarandi gildi fyrir iðnbyltingu var
280 ppm. Í nýlegri bók, Storms of
My Grandchildren, eftir James E.
Hansen, prófessor og heims-
þekktan frumkvöðul í loftslags-
fræðum, gagnrýnir hann harðlega
ofangreindar viðmiðanir alþjóða-
samfélagsins. Þess í stað setur
hann fram kröfuna um lækkun á
magni gróðurhúsalofttegunda frá
núverandi 390 ppm-gildi niður fyrir
350 ppm. Cancún-samþykktin nefn-
ir ekki þá tölu heldur vísar í +2°C-
hlýnunarmörkin, sem Hansen telur
örugglega stefna mannkyninu í
ófæru. – Hann gagnrýnir líka þá
aðferð sem felst í viðskiptakerfi
ESB með losunarheimildir (ETS)
frá 2003 og sem Ísland hefur
tengst, en hún gefur ríkum löndum
færi á að kaupa slíkar heimildir frá
þróunarríkjum í stað þess að
minnka losun innan eigin landa-
mæra. Samkvæmt rannsókn á veg-
um Stanford-háskóla frá árinu 2008
er þetta kerfi ekki líklegt til að
skila marktækum árangri. Þess í
stað telur James Hansen að leggja
verði skatt á losun kolefnis og stig-
hækka hann í framtíðinni. Með því
fái þróun og beislun endurnýj-
anlegra orkugjafa þann hvata sem
sárlega vanti.
Undirrótin ósjálfbært
efnahagskerfi
Kapítalískt efnahagskerfi með
óheftu fjármagnsstreymi og hnatt-
lægri samkeppni er driffjöður
þeirra háskalegu umhverfisbreyt-
inga sem nú þrengja að sífjölgandi
mannkyni. Það þarf ekki vitringa
til að sjá að krafan um hagvöxt og
gróða án tillits til heildaráhrifa á
umhverfi jarðar endar ekki nema á
einn veg, og það því fremur sem
gangverkið er knúið áfram af jarð-
efnaeldsneyti. Krafa markaðarins
um æ hraðari umsetningu og meira
vöruframboð sem forsendu m.a.
fyrir afkomu fyrirtækja og bæri-
legu atvinnustigi ýtir undir sívax-
andi sóun auðlinda og misskipt-
ingu. Þrátt fyrir þetta fylgja flestir
hagfræðingar í fótspor Bakka-
bræðra í stað þess að taka af al-
vöru þátt í að leita sjálfbærra
lausna.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Hækkað sjávarborð
vegna hlýnunar
hafsins og bráðnunar
jökla boðar skuggalega
framtíð. Fjöldi stór-
borga mun kenna á af-
leiðingunum þegar á
þessari öld.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Að fljóta sofandi að feigðarósi