Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 25

Matseljur og kostgangarar í Reykjavík
Allt fram undir 1930 stóð rekstur matsalna
með miklum blóma. Á kreppuárunum dró
verulega úr aðstreymi fólks til Reykjavíkur
og kostgangararnir, sérstaklega úr liópi
verkamanna, áttu margir hverjir í rneiri erfið-
leikum en áður með að borga matinn.7 Upp-
gangstímum í matsölu var lokið. Konur sneru
sér að öðrum viðfangsefnum og lítil endurnýj-
un varð í matsölukvennastétt. Heimstyrjöldin
síðari hraðaði mjög þessari þróun. Bretar her-
námu landið í maí 1940, og með þeim kom
inn í landið mikil vinna við uppbyggingu
mannvirkja og við aðdrætti og þjónustu við
setuliðið. Almenningur á íslandi komst í
kynni við peninga í fyrsta sinn og eins og
hendi væri veifað breyttust lífshættir fólks.
Veitingahúsarekstur blómstraði sem aldrei
fyrr og á hverju götuhorni voru opnaðar
sjoppur, matsölustaðir og kaffihús.8 Viðskipta-
vinir þeirra voru auk hernámsliðsins garnlir
kostgangarar. Tími matsalnanna í miðbænum
var liðinn og þær lokuðu ein af annarri.9
Nokkrar matseljur aðlöguðu sig þó breyttum
aðstæðum og ineð leyfi lögreglustjóra upp á
vasann helltu þær sér út í samkeppnina og
hófu sölu á fiski og frönskum kartöflum.10
Margir heimildarmenn mínir telja að mat-
sala í heimahúsum hafi alveg lagst niður í
stríðinu. Sú var þó ekki raunin því matsölur
störfuðu áfram en í nokkuð breyttri mynd.
Matsölur eftirstríðsáranna minna um margt á
þær matsölur sem störfuðu fyrir aldamót. Þær
voru minni og lakmarkaðist stærðin aftur af
því hversu stór borðstofa matseljunnar var.
Matseljurnar voru flestar eldri konur, ekkjur
eða ógiftar, sem unnu einar án vinnukvenna.
Kostgangararnir voru að megninu til skóla-
fólk utan af landi og gamlir fastagestir. Fyrir
stríð höfðu flestar matsölurnar verið í mið-
bænum en eftir stríð opnuðu þær aftur í út-
hverfunum, oft í nágrenni menntastofnana
bæjarins.11
Ekkjur og matsala
Eins og fram kom hér að framan voru marg-
ar matseljur ekkjur. Þegar leita á orsaka þess
að þær völdu að opna heimili sín og hefja
niatsölu er nærtækt að skoða það samfélag
sent þær lifðu í og þá framfærslumöguleika
sem konum stóðu til boða. Konur sem þurftu
að sjá sér og sínum farborða áttu ekki auð-
velda ævi. Þær höfðu, með taknrarkaða
menntun og reynslu, úr fáum störfum að
velja. Um aldamótin voru konur í meirihluta
í illa launuðum og slítandi störfum eins og í
fiskverkun og vefjariðnaði, við þvottastörf og
í afgreiðslu- og veitingastörfum svo eitthvað
sé nefnt.12 Ekknabætur voru litlar sent engar
og almannatryggingar nær óþekkt hugtak.13
Fyrir ekkjur var matsala, ef vel var á spöð-
um haldið, góður kostur sem gaf örugga at-
vinnu og reglulegar tekjur. Konurnar komust
í sjálfstæða stöðu og réðu sér sjálfar og þær
sem voru með ung börn gátu sameinað upp-
eldi og framfærslu. Menntun á sviði heimilis-
halds, hvort sem hún var fengin úr skóla eða
úr vist á öðrum heimilum, kom að góðurn
notum og að vissu leyti svaraði þetta starf til
þeirra hugmynda sem konur höfðu urn sjálfar
sig.14
Það var ekki á allra færi að selja fæði. Til
þess þurfti bæði áhuga og kunnáttu í matar-
gerð. Þær konur sem áttu eillhvað undir sér
voru betur settar en hinar. Það þurfti stofnfé
til að opna matsölu, hvort sem konan var sjálf
með heimili i'yrir eða var að byrja með tvær
hendur tómar. Matsölurekstur var bindandi,
honum fylgdi mikil vinna og oftast voru laun-
in lág. Útsjónarsemi og viðskiptavit þurfti ef
vel átti að vera eins og dæmið af Jóhönnu
Mynd 6.
Breyttar neystu-
venjur. Eftir heims-
styrjöldina síðari
fækkaði matseljum
i Reykjavik, en
skyndibitastöðum
fjölgaði að sama
skapi.
Þorrinn
byrjar í dajj. Það er
gamall og góður siður
að cera sjer bá einhvern
dagamun.
Hangikjöt
og Bjúgu
frá Sláturfjelagi Suður-
lands er tilvalinn matur
í Þorrablótið.
Kjötbúðin
Týsgötu 1
Sími 4685.
23