Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 30

Anna Þorbjörg Þorgrímsdóttir
Samskipti kostgangara og matselja
Persónulegt samband myndaðist oft á milli
matselja og kostgangara og matseljurnar
gengu margar hverjar kostgöngurunum í
móður stað. Þær létu sig varða ef eitthvað
bjátaði á og reyndust þeirn oft betri en eng-
inn. Margrét Jörundsdóttir var ein af þessum
umhyggjusömu matseljum eins og Aðalgeir
Kristjánsson kann frá að segja:
„Hún ól í brjósti ntikla umhyggju fyrir okk-
ur, vandaði óspart um við þá sem henni þótti
ekki haga sér eins og skyldi. Menn leituðu til
hennar þegar í óefni var kontið og einu sinni
man ég eftir því að hún fór á stúfana til að út-
vega einurn kostgangaranna húsnæði. Ég
reyndi sjálfur umhyggju hennar og nærgætni,
þegar ég lenti á sjúkrahúsi, þá var hún sífellt
að senda menn út af örkinni til að fylgjast
með heilsufari mínu og fá að vita sannleika
um sjúkdómsgreininguna og þegar ég koni
aflur á vettvang fór hún með mig eins og
reifabarn. ... Hennar líf og yndi var að hugsa
um okkur og ég man það að það var viðkvæði
hennar: „Ég veit ekki hvar ég væri, ef ég hefði
ekki karlana mína.““33
Margar niatseljur héldu jóla- eða nýársboð
fyrir kostgangarana sína og einstaka matselj-
ur fóru í sumarferðir með þeint. Martha
Björnsson fór með kostgöngurum sínum í
slíkar ferðir og var til dæmis farið austur að
Skógafossi eitt sumarið.34 A matsölu Guðrún-
ar Antonsdóttur hjálpuðust allir að, fjölskyldu-
meðlimir og kostgangarar, við að taka upp
kartöflur á haustin og hlaust af mikil og góð
skemmtun.35
Flestir kostgangarar borguðu reglulega
fyrir matinn sinn um hver mánaðamót eins og
til var ætlast en ntörg dænti eru til um það að
matseljur hafi lánað kostgöngurunum fæðið
til lengri eða skemmri tíma ef illa stóð á hjá
þeim. Þegar Hermann Jónasson, síðar forsæt-
isráðherra, var í menntaskóla borðaði hann á
matsölu Önnu Benediktsson. A þeim tíma
tapaði hann öllum peningum sínum í bruna
og sá því i'ram á að þurfa að breyta áætlunum
sínurn. Hermann brá á það ráð að fara til
Önnu og ræða málin við hana. Hann sagði:
„Nú er illt í efni. Mér hafa brugðizt peningar.
þingtímann. Eins og aðrir kostgangarar fóru
þingmennirnir á matsölu sem hæfði stöðu
þeirra í þjóðfélaginu, var nálægt vinnustaðn-
um og þar sem vinnufélagar borðuðu. Slíkar
matsölur voru stundum kallaðar þingmanna-
matsölur og þóttu heldur fínni en venjulegar
matsölur. Alþingismennirnir voru aukakost-
gangarar hjá Önnu Benediktsson í Lækjar-
götu yfir þingtímann. Til að koma þeim fyrir
á matsölunni sem þegar var fullskipuð breytti
hún stofunni sinni í borðstofu fyrir þingmenn-
ina meðan á þingi stóð.31
Ein var sú kona sem seldi fæði því fólki
sem hafði takmörkuð auraráð eða hafði orð-
ið undir í lífsbaráttunni. Það var Una Gísla-
dóttir í Unuhúsi. Þórbergur Þórðarson rithöf-
undur, sem þekkti þar vel til, segir á einum
stað að Una hafi árið 1906 og raunar fyrr og
síðar „selt fæði ódýrar og leigt herbergi við
lægra verði en aðrir hér í bæ... Þessvegna
dróst einkum að húsi hennar fólk, sem lítil
hafði auraráð eða hvergi átti þak yfir höfuð.
Þetta fólk var úr ýmsum stéttum þjóðfélags-
ins: sjómenn, iðnaðarmenn, skólanemar og
götudrósir.“32
Mynd 17.
Unuhús við Garða-
stræti. Á myndinni
má meðal annarra
sjá Þórberg Þórð-
arson, Þál Isólfsson
og Stefán frá Hvíta-
dal.
Mynd 18.
Una Gisladóttir seldi
ódýrt fæði i Unuhúsi.
28