Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 31

Matseljur og kostgangarar í Reykjavík
Ég verð að hætta náminu og fara heim.“ Þá
segir Anna: „Ja, ég hef nú aldrei tapað á
skólapiltum. Þú skalt bara borða áfram, á
meðan ég læt þig hafa mat. Þú borgar mér
seinna.“36
Þessi frásögn er ekkert einsdæmi enda
margt auðveldara en að neita manni um mat.
Dæmi er til um að kostgangari hafi verið í
mörg ár að borga upp matarskuld frá kreppu-
árunum37 og þó Hermann hafi vafalaust stað-
ið í skilurn við Önnu, brugðust alltaf einhverj-
ir kostgangarar trausti matmóður sinnar og
hurfu á braut án þess að borga.38 Stundum
borguðu kostgangarar fæðið með vinnuskipt-
um. Þeir dyttuðu líka að húsum matseljanna,
nráluðu eða eitthvað því um líkt. Haraldur
Sigurðsson borðaði einn vetur á matsölu Ósk-
ar Jósefsdóttur á Vesturgötu. í skiptum fyrir
matinn þýddi hann skólabækur úr dönsku fyr-
ir Ólaf, mann Óskar, sem þá var í Stýrimanna-
skólanum.39
Konur voru tæp 10% kostgangaranna og
sums staðar tíðkaðist að gefa þeim allt upp í
30% afslátt á matarverðinu.40 Konur voru
duglegri en karlar að elda ofan í sig sjálfar og
keyptu sumar hálft fæði. Þá borðuðu þær
í hádeginu á malsölu en fengu sér eitthvað
sjálfar á kvöldin. Santa gerðu fátækir karl-
menn ef marka má orð Steins Dofra frá árinu
1938: „Síðan ég kom til íslands [1937] hefi ég
optast að jafnaði aðeins borðað miðdagsmat,
eina máltíð, opt lélega. En aðeins kaffi með
nokkru af brauði kvelds og morgna. Efnin
leyfa ekki meir[i] eyðslu en svo.“41 A matsölu
Bjarnheiðar Brynjólfsdóttur var námsmönn-
um gefinn sérstakur afsláttur á fæðinu. „Þótt
þetta væri ekki há upphæð í þeim krónum,
sem nú gilda, var þetta eigi að síður veruleg-
ur styrkur námsfólki þeirrar tíðar.“42
Á rneðal matselja var nokkur samkeppni
um viðskiptavinina og fylgdust þær með því
hvað maturinn kostaði á öðrum matsölum.
Guðrún Antonsdóttir rak matsölu frá því fyr-
ir seinna stríð og frant undir 1970. Hún var
hagsýn húsmóðir og notaði lengi viðbit sem
var blanda af smjöri og smjörlíki, 1/3 hluti
smjörs á móti 2/3 hlulum smjörlíkis. Þegar
kostgangararnir fitjuðu einhvern tímann [eft-
ir 1960] upp á því að þeir vildu hreint smjör,
reiknaði Guðrún út hvaða viðbótarútgjöld
Mynd 19.
Á námsárum sínum
var Hermann Jónas-
son í fæði hjá Önnu
Benediktsson.
Mynd 20.
Lækjargata 10. Þar
rak Anna Benedikts-
son matsölu og voru
ýmsir atþingismenn
kostgangarar hjá
henni um þingtimann.
það rnyndi hafa í för með sér og lét kostgang-
arana ráða hvort þeir vildu hækka matar-
gjaldið sem því nam, og varð það úr.43
Almennt má segja um matsölurnar að mat-
urinn hafi verið ódýr og að matseljur hafi
ekki auðgast á viðskiptunum. Og hvort sem
það þótti dýrt eða ódýrt að borða á matsölu
þá var það einfaldlega eini kosturinn sem
margir höfðu til að fá lagaðan mat.
Matur og matmálstímar
1 hádeginu var á matsölunum venjulegur heirn-
ilismatur þeirra tíma á borðum. Oft var kjöl
annan daginn og fiskur hinn daginn. Það var
byrjað á súpu eða graut og svo voru kjöt- eða
fiskbollur, soðinn eða steiktur fiskur, saltkjöt
og baunir, kjöt í káli, kjötsúpa eða kjöt í
karrý. Á sunnudögum var steikt læri í matinn.
Á kvöldin var hafður léttur matur, brauð
með áleggi, rúllupylsu og kæfu. Síldarsalöt, hrær-
ingur og upphitaðir afgangar frá því í há-
deginu. Á matsölu Sigríðar Fjeldsted (1924-
1940/50) var borðað á eftirfarandi tímum:
Morgunmatur kl. 8.30 og fyrr ef mennirnir
byrjuðu að vinna fyrir þann tíma. Á borðum
var til dæmis brauð, te, kaffi og hafragraulur.
Hádegismatur var kl. 12.00. Þá var heitur
matur. Miðdegiskaffi kl. 15.00/16.00. Þá voru
kleinur, jólakaka eða eitthvað sætt, aldrei
smurt brauð. Kvöldmatur var kl. 19.00. Þá var
kaldur matur.44
29