Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 60

„Hlutlægni er ekki lengur í tísku“
Saga „hinna“
heimsálfanna
varð að sögu
innreiðar
evrópskra eða
vestrænna
áhrifa. í dag
erum við enn
að deila um það
hvort þetta
tímabil nýlendu-
stefnunnar sé
liðið
gleyma því að þetta þjónaði ákveðnum póli-
tískum tilgangi, þ.e. styrkti hugmyndina um
yfirburði Evrópubúa. Þessa byltingarkenndu
breytingu er einnig best að skýra með litlu
dæmi frá lokum 17. aldar. Þá fullyrti Leibniz
að vestur- og austurjaðrar Evrasíu væru
mestu menningarsvæði heimsins og hann
taldi brýnt að þau hefðu með sér nána sam-
vinnu. Með nýjum valdahlutföllum í heimin-
um á 18. og 19. öld hvarf hins vegar þessi virð-
ing fyrir öðrum heimsálfum. í því sambandi
skiptir framgangur kapítalismans miklu máli
en hann gerði Vesturlöndum kleift að koma
upp öflugum herafla. Um miðbik 19. aldar
gátu Bretar einfaldlega sent fallbyssubáta
upp eftir fljótinu Yangtze og þvingað Kín-
verja til að létta banni sem þeir höfðu sett á
sölu ópíums. Þetta átti þátt í því að setja vest-
ræna sögu í öndvegi og gerði um leið út af við
hugmyndina um fjölþráða sögu mannkyns
(iiniversal history). Saga „hinna“ heimsálf-
anna varð að sögu innreiðar evrópskra eða
vestrænna áhrifa. í dag erum við enn að deila
urn það hvort þetta tímabil nýlendustefnunn-
ar sé liðið.
Og er það liðið?
Ég held ekki. Vestræn áhrif hafa einfald-
lega tekið á sig ný form, ég nefni aðeins Al-
þjóðabankann og Alþjóðagjaldeyrissjóðinn.
Mikið hefur verið skrifað um framgang
þess viðhorfs að sagnfrœðin œtti cið vera hlut-
lœg eða hlutlaus vísindi. Er þessi framgangur
þá bara ein hlið hinna miklu breytinga á sagna-
rituninni, þ.e. þegar hún hœtti að vera fjöl-
þráða og varð Saga með stórum staf?
Já, það er hluti af þessum breytingum. En
þetta tengist líka sérfræðiþróuninni, sem ég
nefndi áðan, en hana verðurn við að skoða
í pólitísku samhengi. Sagnfræðingar urðu að
skriffinnum!
Þróun skjalasafna hefur e.t.v. haft áhrif á
sigurgöngu stjórnmálasögunnar á 19. öld?
Ég er nú ekki alveg viss um það. Auðvitað
er það rétt að aðgangur að heimildum breytt-
ist með útþenslu ríkisvaldsins; nútímaríki
þurfa á góðum skjalasöfnum að halda. Við
megum hins vegar ekki gleyma því að skjala-
söfnin geymdu heimildir af mjög ólíkum toga.
Sú stjórnmálasaga sem varð ráðandi á 19. öld
byggðist nefnilega aðeins á tilteknum gerðum
skjala. M.ö.o. höfðu sagnfræðingar á síðustu
öld nánast engan áhuga á að nota heimildir
um skatta og gjöld, mannfjölda, ýmiss konar
verðlista o.s.frv., sem skýrist fyrst og fremst af
hinum þjóðfélagslegu aðstæðum. Þessi skjöl
notuðu menn hins vegar mikið á sjötta og sjö-
unda áratug þessarar aldar þegar vegur meg-
indlegrar sagnfræði varð hvað rnestur.
Þú átt við að tilurð og þróun þjóðríkisins
hafi kallað á Sögu með stórum staf?
Já, það er hluli af skýringunni.
Erþá ekki þörf fyrir þess konar sögu í dag?
Varla - vegna þess að þjóðfélagið hefur
breyst svo mikið.
/ bókum þínum hefur þú lýst því hvernig
tölfrœðilega (quantitative) sagnfræðin hefur
dalað á síðustu áratugum á sama tíma og
sagnaritun sem leggur áherslu á textann eða
frásögnina hefur sótt í sig veðrið. Sýnist þér
að margir sagnfræðingar séu fylgismenn hlut-
lœgninnar nú á dögum?
Uppgangur tölfræðilegu sagnfræðinnar upp
úr miðri þessari öld var dæmi um viðleitni
sagnfræðinga til að vera hlutlægir. í dag er
hlutlægni ekki lengur í tísku og í þessu sam-
bandi hefur orðið mikil breyting á síðustu
áratugum. Fyrir aðeins 20 árum litu nefnilega
ófáir á sig sem fylgismenn hlutlægninnar. Og
58