Ný saga - 01.01.1999, Qupperneq 35

Matseljur og kostgangarar í Reykjavík
salinn í hádeginu heldur voru þær í eldhúsinu
og jusu matnum á föt sem stúlkurnar báru svo
á borðin.61 Þegar kostgangararnir komu
klukkan rúmlega tólf var búið að leggja á öll
borð. Vatn var í könnum á borðunum og
stúlkurnar fylgdust með hvorl allir fengju nóg
að borða. Alltaf var drukkið kaffi eftir mat-
inn. Kostgangararnir komu á misjöfnum tíma,
borðuðu og voru svo farnir. Þá var eins og
skot settur diskur í staðinn fyrir næsta kost-
gangara. Uppvaskið var mikið eftir máltíðirn-
ar. Hjá Ósk á Vesturgötu var farið með þvotta-
bala inn í borðstofu og þar voru öll glös og
bollar þvegnir. Annað var þvegið upp í eld-
húsinu.62
Upp úr 1920 fækkaði í vinnukvennastétt
enda bauðst konum þá orðið fjölbreyttari
vinna en áður og betur borguð. Margar stúlk-
ur losuðu af sér svuntuna frelsinu fegnar. Það
var þó ekki fyrr en í síðari heimstyrjöldinni
sem vinnukvennastéttin hvarf að mestu og
nær ómögulegt varð fyrir nokkurt heimili eða
matsölu að ráða til sín vinnukonu. Þessi þró-
un átti sér stað á sama tíma og matsölum
fækkaði og þær minnkuðu.63
Matsölulíf
Oft var margt um manninn á matsölum, mik-
ið gat á gengið á matmálstímum og margt var
brallað. Á matsölunum rifust kostgangar-
arnir um stjórnmál, krufu þjóðmálin og leystu
helstu vandamál heimsins yfir kjötsúpunni. Á
kvöldin og á frídögum lá mönnum ekki eins á
og í hádeginu, þá var jafnvel spilað á spil eða
tefld ein skák. Þetta var þó mjög mismunandi
eftir matsölum. Stundum fór hópur af kost-
göngurum saman í bíó eða eitlhvað út á lífið
og í nokkrum tilvikum var slegið upp balli á
matsölum.64 Einhvern veginn æxluðust málin
þannig á matsölu Katrínar Björnsdóttur vet-
urinn 1937-38 að til skemmtunar var haldið
uppboð á kvenfólkinu. Þeir „borguðu mis-
munandi mikið fyrir okkur“, segir Kristín
Þorláksdóttir, sem þar var kostgangari og
brosir í kampinn við minningunni, en bætir
við að einn kostgangarinn sem þótti svolítið
skrítinn hafi sagl: „Ég hef borðað í matsölu í
þrjátíu ár og ég hef aldrei vitað fólk láta eins
og ykkur“65
Hjónabönd urðu til á matsölum eins og
annars staðar þar sem fólk af gagnstæðu kyni
hittisl. Vinnukonur á matsölunum enduðu
stundum í hjónabandi nteð kostgöngurum og
margar heimasætur féllu fyrir töfrum þeirra.
Einnig kom fyrir að matseljurnar sjálfar tækju
saman við kostgangara sína. Var þá stundum
sagt manna á meðal að viðkomandi kostgang-
ari hefði ekki getað borgað matarreikninginn
og því verið tekinn upp í skuld.66
Lengi lifir í gömlum glæöum
Malseljur héldu áfram að selja fæði allt fram
undir 1970. Aukið framboð af góðu leiguhús-
næði og fullunnum matvælum sem hægt var
að skella beint á pönnuna, vinnustaðamötu-
neyti og vaxandi sjálfstraust karla í eldhúsinu
gerðu endanlega út af við matsölunnar. En
fólk er misfljótt að aðlagasl breytingum.
Langt fram eftir öldinni störfuðu matseljur
sem neituðu að gefast upp fyrir nýjum tímurn
og hjá þeinr borðuðu kostgangarar sem voru
sama sinnis. Sú matselja sem starfaði lengst,
mér vitanlega, var Bjarnheiður Brynjólfsdótt-
ir sem hætti árið 1986 þá 86 ára að aldri. Einn
kostgangari, Jens Skarphéðinsson, hélt áfram
að borða hjá henni, eins og hann hafði gert í
rúm fimmtíu ár, þar til Bjarnheiður lést árið
1992.
Myndir 25-26.
Guðrún Karlsdóttir rak
matsölu á Bókhlöðu-
stíg 10. Meðal kost-
gangara þar voru
Freymóður Jóhanns-
son, Haraldur Sigurðs-
son, Jón Sigurbjörns-
son og Magnús Torfi
Ólafsson.
Mynd 27.
Jón Sigurbjörnsson.
Mynd 28. Freymóður
Jóhannsson.