Ný saga - 01.01.1999, Side 47

Oþekkti konungurinn
um Noregskonunga, Fagurskinnu og Heims-
kringlu, er aftur á móti talið að Haraldur hafi
ríkt þrjú ár ásamt Eiríki syni sínum og sam-
kværnt því fæðst 848. Fylgja sumir annálar, s.s.
Konungsannáll, þeim útreikningum, en þeir
eiga sér enga stoð í íslendingabók Ara, eins
og hún er varðveitt nú.37
Ef marka má Ara hafði Haraldur hárfagri
nokkur afskipti af landnámi Islands. A þess-
urn tíma „varð fpr manna mikil mjpk út hing-
að ýr Norvegi unz konungrinn Haraldr bann-
aði, af því at hónum þótti landauðn nema.“ I
framhaldi af þessu er svo lýst hvernig sæst var
á að hver maður skyldi gjalda konungi fimm
aura „sá es eigi væri frá því skiliðr".38 Með
þessu útskýrir Ari hvernig landaurar komu til
og vitnar til Þorkels Gellissonar. Þetta kernur
vart heim og saman við þann skilning nútíma-
sagnfræðinga að ofríki Haralds hafi að rniklu
leyti orsakað landnámið. Af hverju hefðu
rnenn þá liðið honum þess háttar afskipti?
Enda er ekkert að finna í íslendingabók sem
styður slíkar ályktanir. Þvert á rnóti er af-
staða íslendingabókar til Haralds „furðu hlut-
læg“, að mati Gerts Kreutzers (f. 1940), sem
nýlega hefur um hana fjallað.39 Sveinbjörn
Rafnsson (f. 1944) gerir ráð fyrir að frum-
Landnáma sé eldri en íslendingabók Ara sem
sé beint gegn eldri sagnahefð, frásögnunr í
Landnámu um ofríki Haralds hárfagra. Þar
með sé þó ekki sagt að vitnisburður Land-
námu um Harald sé áreiðanlegri.40 En jafnvel
þótt Landnáma sé eldri en íslendingabók að
stofni til er erfilt að fullyrða hvernig elsta
gerð sögunnar leit út. Meginhandrit sögunn-
ar, Melabók, Sturlubók og Hauksbók, eru
lrá þrettándu öld og yngri, enda þótt fyrstu
drög að verkinu hafi verið lögð á tólftu öld.
Hugmyndir um ofríki Haralds hárfagra falla
vel að því sem segir urn hann í Egils sögu og
er freistandi að ætla að þær séu frá svipuðum
tírna, þ.e. frá þrettándu öld fremur en þeirri
tólftu. En jafnvel þótt fallist sé á að gerðir
Landnámu geyrni garnlar sagnir um ofríki
Haralds hárfagra eru þær ekki heimildir um
norska konunga á 9. öld, heldur um hugarfar
Islendinga á síðari öldurn. Munnmælafræð-
ingurinn Jan Vansina (f. 1929) bendir á að
slíkar sagnir þurfi ekki að vera sprottnar af
raunverulegum atburðum eða alhugunum,
þær séu gjarnan þróaðar út frá alhæfingum
sem samtímamenn eða síðari kynslóðir hafi
sett fram. Þær séu vísbendingar um skoðanir
og verðmætamat manna og hafi einkum gildi
sem slíkar, ekki sem heimildir um löngu liðna
atburði.41 Sá sannleikur sem býr í sögnum um
ofríki og kúgun Haralds hárfagra, og land-
l'lótta til Islands af þeim sökurn, er sannleikur
12. eða 13. aldar, ekki þeirrar níundu.
Enskt rit frá tólftu öld er lil vitnis urn að lil
hafi verið Noregskonungur sem hét Haraldur.
í riti sínu um Englandskonunga fjallar Vil-
hjálmur frá Malmesbury (urn 1095-um 1143)
um Aðalstein, konung á Englandi 924-39, og
þá virðingu sem hann hafi notið meðal þeirra
konunga sem uppi voru jafntímis honum. Þar
segir meðal annars: „Haraldur nokkur, kon-
ungur í Noregi sendi honurn skip með gylltum
stafni og purpuralitu segli en innanstoks var
þétt net gylltra skjalda. Nöfn þeirra sem voru
sendir með því voru Helgrim og Osfrid, sem
fengu viðtökur af konunglegu umfangi í Jór-
Mynd 9.
Vopn sem fundist
hafa frá vikingaöld.
En jafnvel
þótt fallist sé
á að gerðir
Landnámu
geymi gamlar
sagnir um ofríki
Haralds hárfagra
eru þær ekki
heimildir um
norska konunga
á 9. öld, heldur
um hugarfar
íslendinga á
síðari öldum
45