Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 48

Sverrir Jakobsson
Norðmenn
virðast ekki hafa
vitað jafn mikið
um þennan
frumherja og
íslendingar
Nú fékk saga
Noregskonunga
þann ramma
sem hún hélt
eftir það, ekki
var gerð nein
alvarleg atlaga
að konungaröð
hennar eða
tímatali í yngri
sagnaritum um
Noregskonunga
vík og síðan miklar gjafir fyrir erfiða för.“ Hér
er Haraldur tímasettur sem samtíðarmaður
Aðalsteins en Aðalsteinn varð ekki konungur
fyrr en fimmtíu árum eftir að Ari segir land-
nám íslands hafa hafist. En Ari hefur þegar
gefið skýringu á þessu, óvenjulegt langlífi
Haralds. Engar líkur eru á því að Vilhjálmur
hafi þekkt íslendingabók Ara og hann gefur
ekki sömu upplýsingar um Harald. Því er til-
vera Haralds við lok níundu aldar og upphaf
þeirrar tíundu studd tveim óháðum heimild-
um í upphafi tóll'tu aldar. Þessi Haraldur er
hins vegar ekkert nema nafnið, því að Vil-
hjálmur þekkir ekki einu sinni viðurnefni
Haralds. Að vísu þekkir hann Haroldum
Harvagram en þá á hann við Harald harðráða
eins og önnur ensk rit.42
Norðmenn virðast ekki hafa vitað jafn
mikið um þennan frumherja og íslendingar. í
konungseiði Magnúsar Erlingssonar (1156-84)
er t.d. Ólafur helgi (d. 1030) sá Noregskon-
ungur sem fyrstur er nefndur. Noregur er
„possessio hereditaria" Ólafs og Magnús
„vicarius“ hans.43 Ekki virðist nein þörf fyrir
ríkisstofnandann þar. Elsta konungasaga, þar
sem Haralds hárfagra er getið, er þó litlu
yngri. Hún er eftir munkinn Theodoricus
(Þóri). Hún heitir Historia de antiquitate reg-
um Norwagiensium og er samin skömmu fyr-
ir 1180. Hann telur sig fyrstan Norðmanna til
að fjalla um fortíðina í ritum sínum,44 og hefst
sú fortíð á Haraldi hárfagra, sem fyrstur rak
burt alla smákónga (regulos) og varð einn
konungur í öllum Noregi, ríkti svo í sjötíu ár
uns hann lést. Þórir sækir tímatal sitt til ís-
lendinga en þaðan hefur hann fengið marg-
víslegan annan fróðleik.45 Hann eyðir einum
kafla í að segja frá fundi íslands, Ingólfi,
Garðari og Flóka, í samræmi við það sem
síðar var ritað í Sturlubók Landnámu. Þar
er vitnað í Sæmund fróða Sigfússon (um
1054-1133) sem hefur væntanlega einnig ver-
ið heimild Þóris. Ekki rekur Þórir ætt Har-
alds lengra aftur en gert er í íslendingabók.
Enda þótt Þórir segist ekki hafa neinar rit-
aðar heimildir fyrir sér er ekki víst að það sé
rétt.46 En hvort sem heimildir hans eru ritað-
ar eða munnlegar, er lítill vafi á því að þessi
fáorða lýsing er byggð á Ara eða heimildar-
mönnum sem þekktu verk hans. Hún fjallar
nær eingöngu um þá þætti í sögu Haralds,
sem raktir eru í íslendingabók, þ.á m. fund
Islands. Auk þess fjallar Þórir urn tvo syni
Haralds, Eirík sem kallaður er „bróðurmorð-
ingi“ („fratrum interfector“) vegna morða á
bræðrum sínum og Hákon, sem sendur var í
fóstur til Aðalsteins Englandskonungs en
Norðmenn kölluðu heim vegna grimmdar
bróður hans og þó einkum konu Eiríks,
Gunnhildar. Eiríkur sigldi þá til Englands og
fékk höfðinglegar móttökur af konungi, en
dó á sama degi.47 William l'rá Malmesbury
hefur nefnt gjafaskipti Englands- og Noregs-
konunga en ekki er víst að Þórir hafi þekkt rit
hans. Hér er líka miklu prjónað við, Hákon
Haraldsson er orðinn fóstursonur Englands-
konungs og Eiríkur blóðöx virðist eiga að
samsvara Yric Engilsaxaannálsins. í annáln-
um er Yric fyrst nefndur 946 en sagður hafa
fallið 954, svo að hann var lengur en einn dag
í Norðimbralandi. Tímatalsins vegna gæti
hann verið sonur Haralds sem sendi Aðal-
steini Englandskonungi gjafir, en síður fellur
það að tímatali Ara fróða, sem gerir ráð fyrir
að Eiríkur hafi horfið frá völdum í Noregi um
935. Vilhjálmur frá Malmesbury nefnir ekki
Yric í tengslum við Harald þann sem skiptist
á gjöfum við Aðalstein konung og fósturson-
ur Englandskonungs er ekki nefndur í neinu
ensku riti, enda þótt hann eigi að hafa hal'ist
til metorða í nálægu ríki sem enskir sagnarit-
arar þekktu vel til.
Historia de antiquitate regum Norwagi-
ensium er elsta konungasagan sem fjallar um
Harald hárfagra. Hún er líkast lil að mestu
eða öllu leyti byggð á vitnisburði íslendinga.
Nú fékk saga Noregskonunga þann ramma
sem hún hélt eftir það, ekki var gerð nein al-
varleg atlaga að konungaröð hennar eða
tímatali í yngri sagnaritum um Noregskon-
unga, né hafa nútímasagnfræðingar getað eða
viljað hagga því svo að nokkru nemi.
Frá svipuðum tíma og rit Þóris munks, eða
nokkru yngra, er Historia Norwegiæ, sagnarit
sem er mun meira að vöxtum en rit Þóris.
Höfundur þess hefur þekkt hvorttveggja, ís-
lendingabók Ara og frásögn þá af fundi ís-
lands er síðar birtist í Landnámu. Hann bætir
litlu við það sem Þórir hefur að segja um Har-
ald en er þó talsvert kokhraustari, segir að