Ný saga - 01.01.1999, Side 51

Óþekkti konungurinn
náð að leiða nútímasagnfræðinga á villigöt-
ur. Alexander Bugge (1870-1929) trúði ekki
Snorra en treysti því að hann hefði byggt á
áreiðanlegum heimildum, því að liann gæti
ekki hal'a fundið upp á því að Haraldur hefði
sett einn jarl í fylki og fjóra hersa undir hvern
jarl.64 Hann taldi að Haraldur hefði tekið
konungsríki Karlunga sér til fyrirmyndar við
ríkisstjórn og skattheimtu.
Þá komu dróttkvæðin til sögunnar og um
tíma töldu menn sig geta endurmetið kon-
ungasögur út frá öðrum heimildum, óháðum
þeint og áreiðanlegri. Halvdan Koht hóf
gagnrýni sína á tímatal konungasagna. Tók
hann upp skoðanir Guðbrands Vigfússonar
(1827-89) sem taldi að orustan við Hafurs-
fjörð hlyti að hafa gerst síðar en tímatal Ara
gefur til kynna.65 Halvdan Koht bar santan
engilsaxneskar heimildir og ættartölur frá
Haraldi og komst að þeirri niðurstöðu að
Haraldur hefði verið yngri en Ari heldur
fram. En heimildir hans fyrir því eru þær
sömu og hann gagnrýnir. Yngri sagnfræðingar
hafa ekki verið jafn ákafir við að hrófla við
tímatali Ara. Ólafía Einarsdóttir (f. 1924) tel-
ur að heimildastaðan geri okkur ekki kleift að
vita rneira um dánarár Haralds en Ari fróði.66
Koht hafnaði einnig sögunum sem heintild-
um um samfélagsástand á dögum Haralds
hárfagra. Sagnaritararnir Itafi haft fyrir aug-
unurn hvernig Sverrir konungur (d. 1202)
leiddi nýjar ættir til valda og hafi heimfært þá
mynd upp á fyrsta konunginn sem braust til
valda.67 Sagnfræðingar 13. aldar hafi þannig
lagt samtíðarskilning á fortíðina. Efast mætti
um heimildir urn stjórnarráðstafanir Haralds
og þær gætu verið hreinn uppspuni.68 Lengra
treysti Koht sér ekki í efasemdum.
Jafnvel sagnfræðingar sem trúa á Harald
hárfagra hafa efasemdir um að hann hafi
skipt miklu máli fyrir sameiningu Noregs.
Sverre Steen (1898-1983) bendir á að trúin á
Harald sem stofnanda Noregs hafi alltént ver-
ið almenn. En ríkið sem Haraldur lagði grunn
að hafi ekki endilega verið Noregur eins og
hann leit út 1030, 1260 og 1929.69 Erik Gunn-
es (f. 1924) fullyrðir á hinn bóginn að ríkis-
myndun í Noregi hafi tekið aldir og einkum
hafi sóst seint að fá Þrændalög til að lúta rík-
iskónginum.70 Ekki er lengur þörf á Haraldi
hárfagra til að sameina Noreg. Þeir sem trúa
vilja á Harald hárfagra hafa sagt sem svo að
ef Haraldur hafi ekki sameinað Noreg, þá
hljóti einhver annar að hafa gert það.71 Það er
hins vegar óvíst að Noregur hafi verið sam-
einaður á 9. öld. Jafnvel þeir sem efast ekki
um að Haraldur hárfagri hafi verið til, vilja
gera sem minnst úr áhrifum sameiningar-
innar. Nútímasagnfræði hefur ekki þörf fyrir
Harald hárfagra. Hann fellur ekkert sérlega
vel að öðru sem við vitum unr 9. öld.
Enn halda norskir sagnfræðingar í Harald
hárfagra sem manninn sem hóf þá þróun sem
leiddi að lokum til ríkismyndunar í Noregi, þó
að því sé ekki lengur trúað að það hafi átt sér
stað í einni orrustu. Hvað nreð harðstjórann
sem kom af stað landnámi íslands? Lil'ir hann
enn í söguvitund íslendinga? Skrif Jóns Jóns-
sonar Aðils (1869-1920) hafa haft mikil áhrif
á söguskoðun íslendinga á tuttugustu öld.
Hann var ekki í vafa um mikilvægi Haralds
fyrir þjóðarsöguna.
Eftir Hafursfjarðarorustu flýði flest stór-
rnenni úr landi, sem enn þá stóð uppi. Þeir
voru liltölulega fáir af göfugri mönnum,
sem gengu á hönd Haraldi konungi. Flestir
þeirra unnu frelsinu nteir en svo, að þeir
vildu leggja það í sölurnar fyrir völd og
metorð undir kúgunarvaldi harðstjórans.72
Jón taldi að það liafi verið
heppileg tilviljun - nærri því einsog það
Mynd 12.
Haraldshaugurinn.
Árið 1872 var reistur
17 metra hár ein-
steinungur úr graniti
við Karmtarsund
skammt norðan við
Haugasund til minn-
ingar um orustuna í
Hafursfirði þúsund
árum áður. Minnis-
varðinn stendur þar
sem talið er að
Haraldur hafi verið
heygður um 940.
Steinaröðin umhverf-
is súluna á að tákna
hvert hinna 29 gömlu
fyikja Noregs.
Mynd 13.
Sverre Steen.
49