Ný saga - 01.01.1999, Qupperneq 70

✓
Atökin um Atlantshafsbandalagið
Það er til
marks um þetta
áhugaleysi,
að jafnvel meiri-
háttar breytingar
á stefnu og eðli
NATO voru
sáralítið ræddar
hér á landi.
lands tóku að sönnu þátt í fundum og þingum
á vegum NATO, en viðskipta- og sjávarút-
vegsmál áttu þó hug þeirra allan og þegar
kom að kosningum kusu þeir fremur að bera
árangur sinn á þeim sviðum á borð fyrir kjós-
endur.2 Þannig kom það í hlut sjálfstæðra fé-
lagasamtaka, Varðbergs og Samtaka um vest-
ræna samvinnu, að kynna stefnu og starfsemi
Atlantshafsbandalagsins fyrir almenningi.
Það er til marks um þetta áhugaleysi, að
jafnvel meiriháttar breytingar á stefnu og eðli
NATO voru sáralítið ræddar hér á landi. Árið
1955 eignaðist Atlantshafsbandalagið sem
slíkt kjarnorkuvopn í fyrsta sinn, en fram að
því höfðu slík vopn í Vestur-Evrópu einungis
verið í eigu Bandaríkjamanna. Hér var um
mikilvæg umskipti að ræða, þar sem NATO
tók að breytast úr hefðbundnu hernaðar-
bandalagi yfir í kjarnorkubandalag. Enn frek-
ari breytingar urðu á NATO árið 1967 þegar
kjarnorkumálahópi bandalagsins (NPG) var
komið á fót.
Um svipað leyti gjörbreyttist hernaðar-
stefna NATO. Áður hafði verið ráð fyrir því
gert að sérhverri árás á bandalagsríki yrði
svarað af fullum þunga, en með kenningunni
um sveigjanleg viðbrögð, þar sem styrkur gagn-
árásarinnar gæti verið breytilegur, vöknuðu
hugmyndir um að heyja mætti staðbundin kjarn-
orkuátök og kjarnorkusprengjur urðu hægt
og bítandi gjaldgengur valkostur í hernaði.
Ef íslensk dagblöð eru könnuð, til dæmis í
kringum alþingiskosningarnar 1956 og 1967,
er ekki að sjá að landsmenn hafi látið þessar
breytingar sig neinu varða. Islendingar litu á
sig sem herlausa þjóð sem hvorki kærði sig
um né hefði forsendur til að blanda sér í um-
ræður um hertæknileg mál. Stjórnmálamenn
allra flokka hafa klifað á því að þjóðin sé
vopnlaus og friðsöm og lítt hneigð til stríðs-
rekstrar. Stuðningur við aðild landsins að
NATO var víðtækur, en það vafðist hvorki
fyrir stjórnmálamönnum né almenningi að
sverja af sér hernaðarstefnu þess.
Þessi tvöfeldni kom skýrast fram þegar
umræðan um stofnun kjarnorkuvopnalauss
svæðis á Norðurlöndum náði hámarki á ní-
unda áratugnum. Þar hafði hún raunar staðið
með hléum frá árinu 1963, en barst fyrst lil Is-
lands um 1981, ef undan er skilin fyrirspurn
Ragnars Arnalds á Alþingi árið 1964 um af-
stöðu viðreisnarstjórnarinnar í málinu.
Skemmst er frá því að segja, að hugmynd-
in naut yfirgnæfandi stuðnings meðal þjóðar-
innar. í þjóðmálakönnun Félagsvísindastofn-
unnar frá árinu 1987 sögðust yfir 90% að-
spurðra vera mjög eða frekar hlynnt aðild Is-
lands að slíku svæði, þar af voru tæp 95%
kvenna og 93% ungs fólks þeirrar skoðunar.3
Þessar niðurstöður eru sláandi, ef haft er í
huga að stjórnir þeirra norrænu ríkja sem að-
ild áttu að NATO, sáu öll tormerki á hug-
myndinni. Var því haldið fram að hún væri
óraunhæf, enda myndi slík yfirlýsing engin
áhrif hafa. Þess í stað væri betra að kanna
málið í tengslum við almennar afvopnunar-
viðræður risaveldanna og þá helst í samhengi
við afvopnun Sovétmanna á Kólaskaga eða
fyrir botni Eystrasalts. Þeir stjórnmálamenn
sem helst lögðust gegn tillögunni gerðu það
þó á þeirn forsendum að ekki mætti sundra
einingu NATO-ríkja og að varhugavert væri
að gera greinarmun á stöðu einstakra svæða
innan bandalagsins.4
Embættismannabylting í
utanríkisráðuneyti
Afdráttarlaus stuðningur íslendinga við hug-
myndina um kjarnorkuvopnalaus Norður-
lönd og þar með skýr höfnun á kjarnorku-
vopnastefnu Atlantshafsbandalagsins, sýnir
að afstaða almennings til þess hvernig aðild
landsins að NATO skyldi háttað var hin sama
undir lok níunda áratugarins og verið hafði á
„óvirka tímabilinu“ sem fyrr var nefnt. Eng-
inn áhugi var á því að axla ábyrgð á hern-
aðarstefnu bandalagsins meira en nauðsyn
krefði og ekkert sem þrýsti á stjórnmálamenn
að laka aukið frumkvæði í þessum málaflokki.
Engu að síður var sú þróun að eiga sér
stað. I byrjun níunda áralugarins hófst mikil
hernaðaruppbygging á Keflavíkurflugvelli og
víðar hér á landi. Hafist var handa við bygg-
ingu flugskýla sem áttu að geta staðið af sér
kjarnorkuátök, miklar framkvæmdir voru við
olíuhöfnina í Helguvík og nýjar ratsjárstöðv-
ar voru reistar svo eitthvað sé nefnt. Stór-
framkvæmdir á vegum hersins voru engin
nýlunda, en það sem var óvenjulegt við þessar
68