Morgunblaðið - 10.10.2011, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. OKTÓBER 2011
Hausthlaup Það er alltaf jafnnotalegt og hollt fyrir sál og líkama að hlaupa í kringum Reykjavíkurtjörn í góðu veðri, ekki síst á haustin þegar trén skarta sínu fegursta og örva menn til dáða.
Eggert
Birki hefur vaxið á
Íslandi frá örófi alda og
það vex um allt land
milli fjalls og fjöru.
Birki er eina innlenda
trjátegundin sem
myndar samfellda
skóga. Frá landnámi
hefur birki verið nytj-
að, skógarnir beittir og
viðurinn nýttur til
smíða og kolagerðar og
lauf og birkisafi til
lækninga og litunar. Stærstu og fal-
legustu trén hafa verið felld og lak-
ari tré staðið eftir og æxlast saman.
Líklegt er því að birkið hafi eitthvað
úrkynjast.
En hvernig getum við skilað nátt-
úrunni því sem frá henni var tekið?
Við getum safnað og sáð birkifræi
út í náttúruna. Ekki ætti að flytja
fræ á milli landshluta vegna þess að
birkið hefur lagað sig að staðbundn-
um vaxtaraðstæðum í aldanna rás.
Velja skal heilbrigð, falleg
birkitré til frætöku, hávaxin, bein-
stofna og ljós á börk. Ákjósanlegur
tími til fræsöfnunar er í þurru veðri
frá miðjum ágúst fram að lauffalli á
haustin, eða svo lengi sem fræköngl-
arnir tolla saman. Stórir og vel
þroskaðir frækönglar eru bestir.
Þeir mega vera grænir að utan en
fræið á milli fræhlífanna inni í köngl-
inum verður að vera svolítið brúnt á
lit. Gott er að örlítið sé farið að losna
um fræið í könglinum.
Könglarnir þorna við stofuhita á
einni viku. Þegar hægt er að mylja
könglana milli fingranna er tíma-
bært að sá. Stundum er hægt að sá
fræinu í sömu ferð og því er safnað.
Þurfi að geyma fræið, verður að
þurrka það vel og geyma í bréfpoka í
kæliskáp. Vel þurrkað birkifræ get-
ur geymst í kæli í
nokkur ár. Talið er að
vetrarfrost eða kæling
örvi spírun fræsins.
Best er að sá fræinu
á hálfgróið land sem
verður að vera friðað
fyrir beit. Gott er að
ýfa upp jarðveginn með
garðhrífu eða róta jarð-
veginum til með fæti
áður en sáð er. Þegar
sáð er á stór landsvæði
má herfa fræið niður
með vélum.
Birkifræ er örsmá vængjuð hneta
sem ekki má hylja með jarðvegi,
heldur er nóg að stíga það niður með
fæti til þess að fræið nái jarðvegs-
bindingu. Þetta er grundvallaratriði.
Sumstaðar gefst vel að sá í litla
bletti með nokkurra metra bili. Á
gróðurvana landi, á melum og í
moldarflögum er frostlyfting og
næringarlítill jarðvegur. Við slíkar
aðstæður ætti bera á svolítið af
grasfræi og áburði með birkifræinu.
Þegar birkið vex upp í fyllingu
tímans sér náttúran sjálf um að
græða upp landið.
Birkivinir hafa nú gert aðgengi-
legt myndband með leitarorðunum
„sáning birkifræs – endurheimt
landgæða“ á youtube.com.
Eftir Stein Kárason
»Hvernig getum við
skilað náttúrunni því
sem frá henni var tekið?
Við getum safnað og sáð
birkifræi út í náttúr-
una.
Steinn Kárason
Höfundur er menntaður
í umhverfisfræðum.
Sáning birkifræs –
endurheimt landgæða
Ég gekk í mennta-
skóla á áttunda áratug
síðustu aldar. Á fyrsta
ári vorum við 25 sam-
an í bekk og álíka
mörg á öðru ári. Á
þriðja og fjórða ári var
ég í 6 manna eðlis-
fræðideild. Við vorum
6 saman í eðlisfræði og
hluta af stærðfræðinni
en með hópi úr nátt-
úrufræðideild í ýmsum öðrum
greinum. Valfög voru flest kennd í
litlum hópum og stór hluti kennslu-
stunda sem ég sat var mjög fá-
mennur miðað við það sem nú ger-
ist. Ég var heppinn. Lánið elti mig
svo upp í háskóla þar sem ég var
oftast í minna en 25 manna hópum.
Það var ráðrúm til að spyrja og
spjalla.
Þegar ég fór kenna fyrir aldar-
fjórðungi var svona ríkmannlegt
skólahald orðið heldur fágætt. Við
fjölbrautaskóla með blöndu af bók-
námi og verknámi, eins og þann
sem ég starfa við, var þó vanalegt
að hafa 8,5 til 9 kennara í fullri
vinnu á hverja 100 nemendur. Nú
er þessi tala nær 7,5. Þá tíðkaðist
líka að kenna verklegar raun-
greinar í 10 til 15 manna hópum og
valfög voru sett á vetur þótt fjöldi
nemenda væri ekki nema helm-
ingur af því sem nú er talið lág-
mark. Þá var kostnaður við að
kenna hverjum nemanda í eitt ár
álíka mikill í framhaldsskólum og í
grunnskólum. Nú er framlag á
hvern ársnemanda í framhalds-
skólum að jafnaði innan við tveir
þriðju af því sem kostar að hafa
barn einn vetur í grunnskóla.
Eftir linnulausa „hagræðingu“ og
kröfur um „skilvirkni“
og „framleiðni“ er al-
gengt orðið að hafa 30
manna hópa í byrj-
unaráföngum í fram-
haldsskólum og veru-
lega hefur dregið úr
verklegri kennslu t.d. í
raungreinum. Þrátt
fyrir yfirstandandi
kreppu er samfélagið
samt miklu auðugra
nú en þá. En hvers
vegna í ósköpunum er
ríkið orðið svo nískt á
kennslu fyrir unglinga?
Það er hægt að benda á heimsku-
lega græðgi og áherslu á steypu og
byggingar fremur en auðugt mann-
líf og víst er fótur fyrir slíkum
ábendingum. Það má líka segja að
því fleiri verkefni sem ríkissjóður
borgar því minna fari í hvert
þeirra. Þetta er þó ekki öll sagan.
Hluti af vitleysisganginum er held
ég vegna þess að of margir af þeim
sem ráða ferðinni í menntamálum
hafa tapað áttum, halda jafnvel að
skóli sé eins og sumar greinar
framleiðsluiðnaðar að því leyti að
best sé að gera sem mest á sem
skemmstum tíma og með sem
minnstri fyrirhöfn – skyndibiti sé
fullgott veganesti út í lífið.
Fyrir flesta tekur það langan
tíma og krefst raunverulegrar
handleiðslu að ná valdi á góðum
stíl, vísindalegri hugsun á einhverju
sviði, erlendu máli, listfengi eða fal-
legu handbragði. En skóli sem
snýst um að afkasta sem flestum
„einingum“ með sem minnstri
kennslu kemst illa eða ekki hjá að
svíkja nemendur sína um þetta.
Hætt er við að þá verði þrautalend-
ingin að færa þeim í staðinn laus-
lega kynningu og yfirborðsvaðal um
hitt og þetta. Þegar svo er komið er
í raun hætt að starfrækja alvöru
skóla og búið að ræna ungt fólk
ansi miklu af þeim lífsgæðum sem
mestu varða.
Það er eins og allt of margir hafi
misst sjónar á því að skólinn á að
vera griðastaður þess seinlega í
heimi hraðans – staður þar sem má
vera lengi að hlutunum og þar sem
gefst ráðrúm til að tala saman. Í
skóla er líka í lagi að hafa meiri
áhuga á stjörnufræði, leiklist eða
sögu heldur en einhverju sem er
talið hagnýtt í dag (og enginn veit
nema reynist svo fánýtt hjóm á
morgun).
Þegar kreppan skall á haustið
2008 vonaði ég að hraðinn og tryll-
ingurinn sem var að hola og mola
skólastarf og menningu í landinu
heyrði sögunni til. Sú von hefur
ekki ræst. Öðru nær. Það er þvert á
móti gengið enn lengra í „hagræð-
ingu“ jafnframt því sem áformin
um stórhýsi og óhófseyðslu á kostn-
að ríkisins eru, ef eitthvað er, enn
fáránlegri en í óðærinu sem kallað
var góðæri. Samkvæmt frumvarpi
til fjárlaga sem nú liggur fyrir Al-
þingi á enn að minnka kennsluna
sem nemendur fá í framhalds-
skólum – eins og eyðileggingin sé
ekki orðin meiri en nóg nú þegar.
Eftir Atla
Harðarson » Samkvæmt frum-
varpi til fjárlaga á
enn að minnka kennsl-
una sem nemendur fá í
framhaldsskólum – eins
og eyðileggingin sé ekki
meiri en nóg nú þegar.
Atli Harðarson
Höfundur er skólameistari Fjöl-
brautaskóla Vesturlands.
Á að hætta með
alvöru framhaldsskóla?