Birtingur - 01.12.1955, Blaðsíða 3

B J O R N T H. BJORNSSON:
iSLENZK ÞJÓÐLIST
Hugleiðingar vegna sýningar Kjarvals.
Og nú hefur huliðsveröldum Kjarvals aft-
ur verið tvístrað. Hvít hulduskipin hafa siglt
burt og eru komin yfir sóffann sinn heima,
grannir draumsveinar hafa verið hrifsaðir frá
sínum unnustum og eiga nú ekki lengur við
þær hljóðskraf á nóttum; hrikaslagur og æv-
intýr fá nú ekki lengur að fléttast saman í
það sanna Islandslag. Böng eignarréttarins
hefur glumið yfir þessum töfurheimi, og því
er nú myndunum staflað á bíltrog og keyrt út
og suður eins og sendigóssi úr búð. Vonandi
verður einhverntíma hlálegt til þess að hugsa,
að beztu menningarverðmæti þjóðar hafi ver-
ið föl fyrir peninga, einkaeign líkt og loðkápa
eða göngustafur. En við þessu er ekkert að
segja; mönnum þykir vænt um myndir sínar
og hafa borgað fyrir þær. Og við, þessi tutt-
ugu og fimm þúsund, sem vorum líka búin
að taka við þær ástfóstri, við verðum að láta
okkur nægja sundurleit brot yndislegrar
minningar, sem við fáum kannski aldrei
raðað saman í heilt.
Einhver sterkust minning mín frá sýn-
ingu Kjarvals er tengd við næturmynd frá
Þingvöllum. Allt er hljótt; jörðin andar í
höfgum sælusvefni undir morgun. Værðin er
dimmblá og draumslungin, gjáreggjarnar hafa
sljóvgazt undir voðfelldri ábreiðu nætur. Það
er enginn fugl byrjaður að kvaka. En við
bringu Skjaldbreiðs er náttfölur dagur rétt
aðeins farinn að strjúka svefninn af austustu
hnúkum. Og einhversstaðar dýpst í blárri
nóttinni er ein mennsk vera, alein í þessu
ríki frumaldarnáttúru. Það er skáldið; það
sér og hlustar fyrir okkur öll. Ljóðföng þess
eru líka úr ríki jarðar, lín úr akri, svart úr
koluðum jarðskorpum skógaaldar, blátt úr
bergi, gult úr leir. Höndin er orðin hrjúf af
veðri og jörð, og hún mundar pentstafinn
jafn örugglega og fyrsti landnemi þessarar
auðnar sinn stýrisvöl.
Stundirnar þokast fram með hægum og
þungum litaskiptum, svörtu bregður í blátt,
indígó í lit purpura; hæðir sem leyndu á sér
taka á sig form, köld augu dagsins horfa
opin af austurfjöllum. I sama mund sem
sólin hleypir færleikum sínum út á himininn,
hefur skáld okkar þrætt dimmbláa perlu sína,
slípaða í þögn næturinnar, á menjaband Is-
lands.
Okkur hefur fæðzt dýrgripur, okkur öllum,
jafnt þeim sem eignazt hafa peninga og okk-
ur sem láðst hefur að gera það; öllum kom-
andi kynslóðum Islands og hverju einasta
mannsbarni þeirra á meðal.
Og nú hefur þessari dimmeygu noktúrnu
okkar verið keyrt út, skilað. Ef til vill á hún
ekki annað hlutverk en þekja ferhyrndan
blett á upplituðum stofuvegg, kannski er
hennar vel gætt, kannski illa. Við höfum ekki
1