Birtingur - 01.12.1955, Blaðsíða 19

að stíga skrefið til fulls. Þær bera vitni þverr-
andi lífsfjöri, ótta við raunir þær, sem um-
skiptin kynnu að hafa í för með sér, og hætt-
urnar framundan. Hversu mjög sem maður
aðhyllist framsækinn og jákvæðan skáld-
skap, verður maður að horfast í augu við að
oft skortir forsendur fyrir honum: skáldin
eru venjulega ekki nógu nátengd þeim þjóð-
félagsöflum, hinum ungu stéttum sem eru
til þess kallaðar að framkvæma breytingarn-
ar.
Þessi ritgerð grundvallast á þeirri skoðun,
að skáldið sé framfaraafl í þjóðfélaginu, virk-
ur þátttakandi í mótun þess. Mennirnir og
þjóðfélagið eru sein, treg og hikandi við að
semja sig að breytingum þeim sem þróun
framleiðsluháttanna veldur á högum almenn-
ings. Vegna sérgáfu skáldsins er hægt að
líta á það sem tæki til að skynja og tjá þess-
ar breytingar lífsháttanna, staðfesta þær,
flýta fyrir þeim, opna augu fólks. Skáldið er
jafn sérfrótt og þroskað á sínu sviði og hinn
færasti vísindamaður og á rétt á að fara sín-
ar eigin götur án þess að hægt sé að kref jast
þess, að verk þess séu auðskilin almenningi.
Það er hlutverk skáldsins að tjá ekki aðeins
allt sem einkennir það sérstaklega, heldur
einnig megineinkenni þjóðfélagsins á hverj-
um tíma. Þess vegna verður það að kynnast
kjörum mannsins (helzt einnig í merkingunni
mannkynsins) ekki aðeins sem áhorfandi eða
ljósmyndari, lieldur af eigin raun: sem hluti
lifandi heildar.
Tveggja andstæðra skoðana gætir á hlut-
verki bókmenntanna. Harðsvíruðustu for-
mælendur annarrar eru sovétrússneskir sós-
íalrealistar. Helztu talsmenn hinnar er að
finna í hópi fagurhyggjumanna sem hafa að
kjörorði „new criticism“. Hinir fyrrnefndu
líta á bókmenntirnar sem vopn í þjóðfélags-
baráttunni og viðurkenna ekki að listaverkið
hafi neitt gildi í sjálfu sér. Hinir líta á hvert
skáldverk sem sjálfstætt fyrirbæri óháð öll-
um forsendum. Milli þessara tveggja við-
horfa er að því er virðist óbrúanlegt djúp.
En andstæðurnar hvíla á hæpnum rökum,
þar eð óhjákvæmilega verður að telja sér-
hvert skáldverk bæði sjálfstætt og öðru háð:
sjálfstætt sem einstaklingsverk er lýtur sín-
um lögum, en ósjálfstætt að því leyti sem það
er hlekkur í félagslegri keðju. Algert frelsi
mundi leiða af «ér tómleika og algjör undir-
gefni verða til þess að bókmenntirnar týndu
sér sjálfar. J.Ó.E.B.
’
17