Birtingur - 01.04.1956, Blaðsíða 43

Birtingur - 01.04.1956, Blaðsíða 43
Gangvirkið GANGVIRKIÐ. Æfintýri blaðamanns, eftir Ólaf Jóli. Sigurðsson. Heimskringla, Rvik. MCMLV. Þegar ég huglciði, hvaða tema muni vera algengast í skáldskap Ólafs Jóh. Sigurðssonar, verður niðurstaðan þessi: umkomulítill sveitadrengur stendur andspænis stórri og torráðinni veröld, og hann á oftast nær i vök að verj- ast. í þeirri veröld sögunnar getur svotil hvað sem verk- ast vill reynzt heillandi eða forvitilegt. Annað mál cr svo það, hvort unglingurinn öðlast nokkurntíma fyllingu drauina sinna og vona, hvort hin torráðna gáta verður leyst; þar hlýtur að velta á ýmsu, og einatt er tvisýnt um það í sögulok. En hvað sem gerist og hver svo sem endirinn verður, á hann undir öllum kringumstæðum samúð höf- undarins óskipta, einnig lesandans; sem sagt: höfundur nær tilgangi sinum. Segja má, að í Gangvirkinu taki Ólafur enn einu sinni til meðferðar þetta eftirlætis-tema, drenginn andspænis heiminum. En hér vinnur hann úr því ýtarlegar cn nokkru sinni fyrr, á allan hátt betur og með miklu viðari og dýpri hakgrunni þjóðfélagslcgum. í fáum orðum sagl: mér finnst sú saga góð. Skilningur á henni hlýtur þó að takmarkast við ]>að, að enn er hún ekki nema hálfsögð. Gangvirkið er aðeins fyrri hluti. Síðari hlutann, sem mun eiga að bera hið upphrópandi nafn Glæpurinn, á maður inni. Af fyrrihluta þcssum má samt ýmislegt ráða um söguna í heild. Unglingurinn Páll Jónsson flyzt úr sjávarþorpi til Reykjavíkur þrem misserum eftir lát ömmu sinnar og fóstru; þetta er haustið 1939. Hann elur óljósan draum um að geta gengið menntaveginn, en brátt verður honum þó ljóst, að stúdentshúfa er í sjálfu sér ekki ncitt keppikefli. Um tíma unir hann sér við ljóðagerð; hefur áður fyrr, að því et hann sjálfur segir, látið sér til hugar koma að ger- ast piestur, fornminjafræðingur eða náttúrufræðingur, en varpað sllku á bug. Og þar kemur, að hann finnur einn- ig til getuleysis við að yrkja. Þannig staddur er hann, þeg- ar hann verður fyrir því láni í óláni, að honum er boðið blaðamannsstarf við nýstofnað tímarit (að því ógleymdu, að hann er orðinn ástfanginn —), og þar hefst hin raunveru- lega saga. f Gangvirkinu hagnýtir Ólafur sér allvel þann möguleika, sem söguefnið veitir, að lýsa ýmsum liliðum reykvísks menn- ingarlífs eins og Jiað var á tfmabilinu fyrir hernám Breta vorið 1940. Flest í þeirri lýsingu á að sjálfsögðu við enn í dag, cnda ekki ýkjalangt síðan. Reynsla Páls Jónssonar í blaðamennskunni er meginuppistaðan, þráðurinn, en i einkalífi sínu kynnist hann einnig ýmsu nýju; hann er nefnilega kominn út í heim og ekki neitt ömmubarn leng- ur. Gangvirki það, sem gamla konan hafði fengið að gjöf sjötug og eftirlátið honum að sér liðinni, hefur hann selt. En um svipað leyti finnst honum sem einhver breyt- ing sé orðin á sjálfum honum. Hann hefur slitið hinztu tengsl við fortíð sína og gcfið sig að miklu leyti á vald hinu nýja og óvissa. „Einhver dingull hætti að sveiflast, cinhver hreyfing stöðvaðist í brjósti mér". — Þannig lætur höf. Jretta erfðagóss gömlu konunnar verða að einskonar tákni; afsal þess undirstrika, að klippt hafi verið á við- kvæman þráð; Páll Jónsson „skilur hvorki sjálfan sig né aðra" lengi á eftir. — Allt um það er Páll þó mjög óspillt- ur og úpprunalegur svo langt sem þessi fyrrihluti sögunnar nær. Hann kemst að vísu 1 þjónustu manna sem stunda brask undir yfirskyni menningarviðleitni; cn í öllu við- horfi sfnu til þeirrar tegundar menningarstarfsemi er hann upprunalegur og gagnrýninn, á heilbrigða og sveitamann- lega vísu; mér er nær að halda, að jafn óspilltur maður hafi aldrei exístérað í blaðamannastétt á íslandi, þvf miður. Ýmsir kaflar bókarinnar cru tvímælalaust með því bezta, sem Ólafur hefur skrifað. Ég vil sem dæmi nefna samtal Páls og stúlkunnar, sem biður hann að yrkja kvæði um afa hennar sjötugan, lýsinguna á fjölskyldunni sem býr handan við Jril Páls, manngerðirnar Steindór Guðbrandsson stúdent og Einar Pétursson smáletursdálkahöfund. Um vald Ólafs á máli og stfl er fyrir löngu vitað; honum hættir ekki til að gera skyssur í þeim efnum. Ekki vil ég þó láta hjá líða að geta þess, að mér hefur aldrei fundizt frásögn hans lipurri og skemmtilcgri en einmitt 1 þessari bók, nema ef vera kynni f hinum einföldu og upprunalegu barnabókum hans, sem ég svalg í mig í bernsku. Má vera, að fyrstupersónufrásögnin gefi að nokkru leyti tilefni til þessa. Löngum hefur Ólafi tekizt bezt með lýsingar á þeim persónum, sem honum sjálfum eru hugþekkar; sfður með hinar, kontrastana. Þess ágalla gætir ekki cins mikið i Gangvirkinu og einatt áður, og Jió skýtur höf. þar stund- um yfir markið, þegar hann dregur fram ncikvæðar hlið- ar manna. Honum hættir til að ofhlaða. Dæmi: Menningar- stjóri nokkur er látinn skrifa hrósgreinar um sjálfan sig undir dulnefni; gott og vel, það getur staðizt prýðilega. En að sá maður fyiirfinnist, er skrifi lof um sjálfan sig undir fyrirsögn slfkri sem „Nokkur afrek menningar- stjóra" tel ég fráleitt, jafnvel þótt undir dulnefni sé. Slíkt orðalag myndi sóma sér á háðsgrein eða skammapistli, cn ekki áróðri, hvorki fyrir grcinarhöfundi sjálfum né öðr- um. — Með Gangvirkinu hefur Ólafur Jóhann komið fram á nýjum vettvangi og að ýmsu leyti með nýjum svip. Ég tel 41

x

Birtingur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Birtingur
https://timarit.is/publication/823

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.