Birtingur - 01.04.1956, Síða 44

sennilegt, að síðar meir muni sú saga talin marka tímamót
á höfundarferli hans, og er hún þó enganveginn risaskref
þaðan sem hann var í síðustu bókum sínum. En liklegt
þykir mér, að hún muni öðrum skáldsögum fremur verða
talin heimild um menningarstig og blæ þess tímabils sem
hún greinir frá, jafnvel ýmsum hlutlægum dokumentum
fremur. Um það, að hún verði vinsælli meðal alls almenn-
ings en annað sem Ólafur hefur skrifað fram til þessa
efast ég ekki. Ó. J. S. hefur nú um allmörg ár verið í hópi
beztu rithöfunda vorra; frá slíkum hlýtur maður að vænta
góðra bóka. Þeir höfundar eru líka fáir, það ég veit, sem
vandvirkari eru en hann eða gera sér betur grein fyrir
því hvað þeir eru að fara.
Þess vegna bíður maður framhalds Gangvirkisins með
nokkurri eftirvæntingu. Ég þykist fyrirfram vita, að sú bók
muni eiga allbrýnt erindi til okkar nú, og hagnaður les-
andans því ekki verða minni en höfundarins af þeim við-
skiptum.
• Elias Mar.
Albert Schweitzer
Sigurbjörn Einarsson: ALfíERT SCHWEIT7.ER.
Ævisaga. Reykjavík 1955. fíókaútgájan Setberg,
503 bls, kr. 148 ib.
Albcrt Schweitzer er einn af furðulegustu fjöllistamönn-
um sögunnar. Vart annar slíkur, síðan Leonardo leið. Hug-
arleiftur hans er líkast eldingum guðanna, er þeir klufu
með björg jarðar. Hann klýfur kjarneindir hvers viðfangs-
efnis og skapar sögu, hvar sem hann ber niður.
Honum er orðið það Ijóst á 22. aldursári, að hann l.ýr yf-
ir ófreskigáfum og óvenjulegu þreki og tekur þá ákvörðun
einn grózkuþrunginn sunnudagsmorgun við opinn glugg-
ann í prestshúsi föður síns, „að hann gæti leyft sér að helga
sig vísindum og tónlist fram að þrítugu, en síðan yrði hann
að þjóna mönnunum á annan og beinni hátt“. Lifsham
ingjan er ekki gefin án endurgjalds og ábyrgðar.
Og það var kjötsúpan og vetrarfrakkinn, sem sáðu fyrsta
sæðinu. Hann er drenghnokki, þegar hann þolir heldur
flengingu föður síns en að klæðast hlýjum vetrarfrakka, því
strákarnir í þorpinu áttu enga slíka flík. Og ekki ólust þeir
við kjötsúpu heldur vatnsgraut. Upp frá því )eit hann
kjötsúpu ævinlega hornauga. Hann varð að vera „solidaire",
þótt smásnáði væri.
Um aldamótin er námi lokið og hinn ungi dósent skrif-
ai hverja bókina á fætur annarri. Tvær þeirra skrifar hann
jöfnum höndum. Geschichte der Leben-Jesu Forschting
(Von Reimarus zu Wrede) skrifar hann á daginn og J. S.
Bach, lc musicien-pocte, á nóttunni. Hina síðari umritar
hann á tveim árum og þá á þýzku, og eru nú 455 blaðsíð-
urnar orðnar 844. Hvor þessara bóka einna hefði nægt til
þess að halda nafni hans á lofti uin víða veröld. En jafn-
framt stundar hann margvisleg önnur störf: kennslu, tón-
leika, predikarastarf og endurbætur gamalla kirkjuorgcla.
Hann kernst í tölu þeirra manna, sem mest áhrif hafa haft
á byggingartækni slíkra hljóðfæra.
En nú er hann orðinn „vitlaus". Fresturinn er liðinn. Nú
skal goldin skuldin við lífshamingjuna. Hann tekur ákvörð-
un unr að yfirgefa háskólaframa og hljómlistarhallir og
fara að skafa kaun svertingja. Fortölur vina duga ekki. Á
sex árum lýkur hann embættisprófi í læknisfræði og stund-
aði þó sín fyrri störf jafnframt. Þá er embættum sagt laus-
um við Strassborgarháskóla og ári síðar er hann doktor í
læknisfræði.
Nú er haldið til frumskógarins til þess að gjalda skuld
Evrópu við svarta manninn. Við Ógówe fljótið, i Lambar-
ene, haslar hann sér völl. Þar berst hann við mýrarköldu,
blóðsótt, holdsveiki, beinátu og kaun hvers konar, svo og
hjátrúarhræðslu, leti, ómennsku og ódyggðir.
Heimsstyrjöldin fyrri brýst út. Schweitzershjónin, þýzkt
fólk í franskri nýlendu, eru flutt fangar til Evrópu. í
fangabúðunum er líknað og læknað, en Schweitzer er brot-
inn maður og farinn að heilsu. Vitfirring styrjaldarinnar
fyrri vekur með hontim hugsanir, er rýna til mergjar veil-
una í menningu Evrópu, sem hann raunar hafði koinið
auga á fyrir aldamót. Framfaraviljinn er einskis nýtur án
siðgæðisþroska. Þar liggur hundurinn grafinn.
Eftir styrjöldina vinnur Schweitzer uppbyggingarstarf í
Evrópu. En þrekið er horfið og þrótturinn flúinn. Þá er
það, að Söderblom bjargar honum. Skuldirnar, sem hann
hafði stofnað til vegna Lambarene, valda honum óbærum
áhyggjum. En sænski erkibiskupinn bendir á leiðina. Schw-
eitzer heldtir um löndin til hljómleikahalds og fyrirlestra,
og málinu er borgið. Hann er nýr maður.
Enn cr mikillar fórnar krafist. Helene verður cftir, farin
að heilsu eftir óhollustu hitabeltissvækjunnar, þar sem
enginn hvítur maður helst við nema fá ár í senn. Schweitz-
er heldur til Afríku öðru sinni en einn síns liðs. Fjögur ár
líða þar til hann sér konu sína og einkadóttur aftur.
Nýtt landnám hefst. Spítalinn stækkaður, holdsveikra-
sjúkrahús Ijyggt. „Menningin byrjar ekki með lestri og
skrift lieldur með hamri og sög". Læknar bætast við, hver
af öðrum. Annir Schweitzers aukast, en samt er tími til
þess að skrifa bók um Pál á nóttunni. Á nýjan leik hefst í
senn spennandi og raunaleg saga.
Síðari heimsstyrjöldin brýst út. Og nú er barist um
Lambarene. Negrarnir botna hvorki upp né niðttr í hvíta
mannintim, sem boðar mildi og góð verk en stundar mann-
42