Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Side 21

19
Sagnir með aukafallsfrumlagi
Samt sem áður koma upp ýmis álitamál varðandi hugtakið skynjandi
sem nauðsynlegt er að ræða hér. I þessu sambandi má nefna frumlög
sagna sem tákna breytingu á líkamlegu ástandi:
(26) a. Þig kól á höndum.
b. Sjúklingnum er að batna.
c. Sigrún veiktist snögglega.
Aukafallsfrumlög af líkamssögnum, eins og í (26a,b), eru yfirleitt tal-
in skynjendur (sjá t. d. Levin & Simpson 1981; Anderson 1990 og
Smith 1996:24) og samkvæmt því ætti nefnifallsfrumlagið í (26c) líka
að vera skynjandi. Hins vegar verður því ekki neitað að frumlögin í
(26) falla ágætlega undir skilgreininguna á þolanda. Ég mun þó flokka
frumlag líkamssagna sem skynjanda enda er aðeins hægt að nota
svona sagnir um lifandi verur. Auk þess má benda á að líkamlegt
ástand er mjög tengt tilfmningum og því hlýtur að teljast eðlilegt að
frumlag líkamssagna sé skynjandi rétt eins og frumlag tilfinninga-
sagna.
Annað vandamál eru sagnir sem mætti kalla happasagnir (eða
stundum kannski frekar óhappasagnir). Þessar sagnir tákna ýmiss kon-
ar atburði sem ekki eru undir stjóm frumlagsins:
(27) a. Mönnunum sinnaðist.
b. Þeim búnaðist vel.
c. Jóna mismælti sig illilega.
d. Bræðurnir misstu af þessu tækifæri.
Frumlag happasagna er ekki gerandi þar sem það hefur ekki stjórn á
atburðarásinni (og fellur á geranda-prófunum í (14)—(15)). Hins vegar
er alls ekki augljóst að fmmlagið geti talist skynjandi því happasagn-
ir fela hvorki í sér skynjun né tilfinningu. Þó má benda á að frumlag
happasagna verður að vera vitsmunavera og á þeirri forsendu finnst
mér réttlætanlegt að telja fmmlagið skynjanda.
Að lokum má nefna sagnir sem ég hef kosið að kalla skiptisagnir.
Þessi nafngift helgast af því að það er hægt að skipta á frumlagi og
andlagi þessara sagna ef svo má að orði komast: Aukafallsliður sagn-
anna getur verið frumlag og nefnifallsliðurinn andlag (28a) eða öfugt
(28b):