Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Qupperneq 78

76
Helge Sand0y
legt fyrir nd og /jg er þátturinn N og það sem er sameiginlegt fyrir
breytingar sérhljóðanna á undan er nálæging. En ekki er ljóst hvemig
þátturinn N ætti að valda nálægingu. Aðrar greiningar á nefhljóði í
þætti geta ekki heldur skýrt fyrirbærið sem tillíkingu. Samt sem áður
er þó nálæging eða nálæga viðbótarhljóðið i í stuttu tvíhljóði (e > [ei,
æi], 0 > [0y]) það sem er sameiginlegt fyrir breytingamar í öllum
þremur málunum. Stundum er þróunin hliðstæð við þróun gamalla
langra sérhljóða en oftast ekki.
I færeysku hefur aðeins orðið sérstök breyting á a og e á undan ng
og nk. Eins og í íslensku hefur e-ið væntanlega í upphafi fengið fram-
mælt viðbótarhljóð: e > [ei]. Þetta stutta tvíhljóð hefur svo fylgt sömu
þróun og gamla langa tvíhljóðið ei og breytingin í lengr er hliðstæð
við breytinguna í einnhverr. Breytingin ei > ai nær yfir öll ei-
tvíhljóðin og þróunin áfram (ai > oi > y) gildir á undan uppgómmæltu
samhljóði. Þetta er sýnt í (33):
(33) lengr > /leiqgur/ > /laiqgur/ > /biijgur/ > /loqgur/,
einnhverr> /eiijkver/ > /aiijkver/ > /oiqkvpr/ > /oijkur/.
reikna > /raikna/ > /roikna/ > /rokna/
Hugsanlegt væri að færeyska orðið langur hefði fylgt hliðstæðri
þróunarbraut, þ. e. a. s. að a-ið hefði orðið að stuttu tvíhljóði eins og í
íslensku og sumum norskum mállýskum og síðan hefði þetta au breyst
í leil, sem seinna einhljóðast og verður /e/ þegar það er stutt. Þróunin
væri þá lang- > /lauqg-/ > /leiqg-/ > /leqg-/. Þetta væri þá hliðstætt við
þróun í orðum eins og haust > /heist/ > /hest/. Það er þó dálítið erfítt
að koma þessu heim og saman við framgómunarregluna, líf hennar og
dauða (eða fónemíseringu framgómmæltra lokhljóða). Annars vegar
fáum við nútíðina gongur (af norr. gengr) með uppgómmæltu [g-] en
ekki [cfe-] þótt uppmnalega hafi stofnsérhljóðið verið frammælt, og
hins vegai' höfum við nafnháttinn ganga [geqga] líka með uppgóm-
mæltu [g-] þar sem upprunalega var uppmælt stofnsérhljóð en núna
frammælt. Þetta bendir til þess að hér sé um að ræða tvær aðgreindar
breytingar að ræða í færeysku. Önnur, sbr. (33), hefur gengið yfir á
undan fónemíseringunni og hin hafist á eftir henni.
A 16. öld er færeyska hljóðdvalarbreytingin byrjuð og ein afleiðing
hennar var sú að fomt a og fornt æ féllu saman. Líklegt er að þessi