Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Qupperneq 80

78
Helge Sand0y
getað falið í sér lengingu á einhverju stigi. Þess vegna hefur verið
reynt að leita málkerfislegrar skýringar sem felur eingöngu í sér
hljóðgildisbreytingu.13 Markmiðinu og niðurstöðunni má lýsa nánar í
nokkrum þáttum:
1. Reynt var að fmna lýsingu sem fæli í sér skýringu á þróuninni
og tengdi hana við hljóðgildi viðkomandi samhljóða. Þetta var
gert með því að lýsa breytingunni sem samlögun eða tillfkingu
sem fælist í því að hljóðkerfislegur þáttur færðist úr sam-
hljóðinu yfir í undanfarandi sérhljóð (þ. e. hljóðið sem breytt-
ist).
2. Reynt var að setja fram skýringu sem fæli í sér alhæfingu um
alla /- og n-klasana.
3. Reynt var að setja fram skýringu sem byggist á almennum
hljóðkerfislegum einkennum þeirra mála og mállýskna sem eiga
í hlut þótt útkoman í nútímamállýskunum sé nokkuð breytileg.
4. Reynt var að setja fram skýringu sem tengir saman fleiri fyrir-
bæri en þau sem upphaflega var leitað skýringa á, nefnilega
dreifínguna á þykku / í skandinavísku og eðli framgómunar.
Skýringartilgátan gengur vel upp að því er varðar /-klasana. Að því er
varðar //-klasana eru nokkur vandamál óleyst enn. Breytingamar eru
margar og mismunandi í vestumorrænu en þær eiga það þó sameigin-
legt að í þeim felst nálæging af einhverju tagi. Það virðist þó vera erfítt
að fínna hefðbundna lýsingu sem skýrir allar breytingamar sem
tillíkingar. Breytingar á frammæltum sérhljóðum valda sérstökum
vandkvæðum hér.
Ég hef einu sinni áður reynt að ganga úr skugga um hvaða
hljóðbreytingar verði skýrðar á fullnægjandi hátt út frá málkerfinu
sjálfu og hverjar ekki (sbr. Sandpy 1994a). Þar gerði ég grein fyrir því
að frálíkingin // > dl í íslensku, færeysku og norskum mállýskum í
13 Ef sú kenning sem hér er haldið fram er rétt, merkir það að „lengdarmerkið" fer
að merkja tvíhljóð eftir þessa hljóðgildisbreytingu (þegar á 12. öld), eins og Stefán
Karlsson hefur bent mér á. í þessum tilvikum er um stutt tvíhljóð að ræða, en þau voru
ekki til í fomu máli — nema í fomnorsku samkvæmt Knudsen (1967:18-22) sem
telur (> hafa verið tvíhljóð.