Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Qupperneq 135

ÞÓRHALLUR EYÞÓRSSON
Uppruni sagnfærslu í germönskum málum
1. Inngangur
1.1 Um stöðu sagnar í germönskum málum
í ýmsum germönskum nútímamálum, til dæmis dönsku og þýsku,
virðast persónubeygð sagnorð standa framar í aðalsetningum en í
aukasetningum.1 Mismunandi stöðu sagnar í persónuhætti er í genera-
tífri setningafræði oft lýst með reglu — eða reglum — um færslu
sagnarinnar út úr sagnlið, þar sem hún er talin vera grunnmynduð, í
formdeild „ofar“ í setningunni (den Besten 1977). í þessari grein er
könnuð setningarstaða sagnorða og færslur á þeim í germönskum
fornmálum. Markmið rannsóknarinnar er að grafast fyrir um uppruna
sagnfærslu og helstu breytingar sem hafa orðið á henni í tímans rás.
Til grundvallar liggur það sjónarmið að komast megi til betra skiln-
ings á samtímalegum eiginleikum sagnfærslureglna með því að skoða
þær í sögulegu ljósi.
Til að gera umfjöllunina skiljanlega þeim sem ekki eru handgengn-
ir setningafræði germanskra mála verður í þessum inngangskafla fyrst
gefið yfírlit yfir stöðu sagnar í helstu gerðum setninga í germönskum
nútímamálum. Nánari upplýsingar um það efni er meðal annars að
fmna hjá Vikner (1995) og hjá þeim höfundum sem vitnað er til á eft-
ir. Því næst verður gerð örstutt grein fyrir því setningarlíkani og þeim
hugmyndum um sagnfærslu sem hér er miðað við (1.2). Loks verður
efnisskipan greinarinnar rakin (1.3).
Dæmin í þessum kafla eru tekin úr íslensku, dönsku, þýsku og
ensku. Að því er snertir stöðu persónubeygðrar sagnar eru norska og
1 Höskuldur Þráinsson, Jóhannes Gísli Jónsson og nafnlaus ritrýnir gerðu gagn-
legar athugasemdir við fyrri gerð þessarar greinar og þakka ég þeim kærlega fyrir.
Þeir bera enga ábyrgð á því sem miður kann að fara í þessari gerð greinarinnar. Skylt
er einnig að þakka Vísindasjóði Rannsóknarráðs fslands fyrir styrk til verksins.
íslenskt mál 19-20 (1997-98), 133-180. © 1999 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavík.