Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Page 136

134 Þórhallur Eyþórsson
sænska í öllum aðalatriðum eins og danska. í máli sumra Færeyinga er
staða sagnarinnar svipuð og í íslensku en í öðrum mállýskum er hún lík
því sem gerist í hinum Norðurlandamálunum (Jonas 1996a, 1996b;
Petersen o.fl. 1998; Höskuldur Þráinsson 1998). Þýska telst til vestur-
germanskra mála á meginlandi Evrópu, auk hollensku og frísnesku.
Setningarstaða sagnorða er svipuð í öllum þessum málum (sem og í
afrísku, máli Búa í Suður-Afríku sem komið er af hollensku). Enska er
einnig af vesturgermönskum meiði málaflokksins en hefur um margt
sérstöðu í setningafræðilegu tilliti. Þá er ótalin jiddíska, mál gyðinga,
sem á sér rætur í miðháþýsku en er engu að síður ólík öðrum vesturger-
mönskum nútímamálum um stöðu persónubeygðrar sagnar (sjá Diesing
1990). Athyglisvert er að jiddíska líkist fremur íslensku að því leyti.
Þess er þá fyrst að geta að í öllum germönskum nútímamálum
stendur sögn í persónuhætti (Sp) venjulega á milli frumlags (F) og
andlags eða annars konar fylliliðar (A) í aðalsetningum sem fela í sér
fullyrðingu. Þannig má segja að venjuleg eða hlutlaus orðaröð í aðal-
setningum sé F-Sp-A, eins og sýnt er í (1). Dæmin eru úr íslensku
(la), dönsku (lb), þýsku (lc) og ensku (ld). Merkingin í erlendu mál-
unum er sú sama og í íslensku, og svo er einnig um önnur dæmi í þess-
um kafla ef ekki fylgir þýðing með.
(1) a. Snjalli rúnameistarinn ræður þessar rúnir.
b. Den kloge runemester tyder disse runer.
c. Der kluge Runenmeister deutet diese Runen.
d. The clever runemaster interprets these runes.
í annan stað er sögn í persónuhætti reglulega í öðru sæti á eftir hv-
spurnarorði (Hv) í beinum spurningum, til vinstri við frumlagið (ef
spurnarorðið er ekki frumlag setningarinnar). í íslensku, dönsku og
þýsku geta bæði aðalsagnir og hjálparsagnir komið fyrir í þessari röð.
í (2) eru dæmi um aðalsagnir í /?v-spurnarsetningum í þessum málum
og er orðaröðin Hv-Sp-F:
(2) a. Hvaða rúnir ræður snjalli rúnameistarinn?
b. Hvilken runer tyder den kloge runemester?
c. Welche Runen deutet der kluge Runenmeister?