Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Side 140

138
Þórhallur Eyþórsson
(14) a. Den kloge runemester tyder ikke disse runer.
‘Snjalli rúnameistarinn ræður ekki þessar rúnir.’
b. Jeg tror at den kloge runemester ikke tyder disse runer.
‘Ég held að snjalli rúnameistarinn ráði ekki þessar rúnir.’
í vesturgermönskum meginlandsmálum er munurinn á stöðu sagnar í
persónuhætti í aðal- og aukasetningum enn greinilegri. Dæmið í (15)
er úr þýsku þar sem sögn í persónuhætti stendur reglulega aftast í
aukasetningu.
(15) a. Der kluge Runenmeister deutet diese Runen.
‘Snjalli rúnameistarinn ræður þessar rúnir.’
b. Ich glaube, daB der kluge Runenmeister diese Runen deutet.
‘Ég held að snjalli rúnameistarinn ráði þessar rúnir.’
Af þessu má ráða að staða sagnorða í germönsku getur bæði verið
ólík í mismunandi setningagerðum í sama tungumáli og frá einu
tungumáli til annars. Eins og sagt var í upphafi er oft gerð grein fyrir
þessari ólíku setningarstöðu með reglu eða reglum um færslu á sögn-
inni út úr sagnliðnum, þar sem talið er að hún sé grunnmynduð, í
formdeild „ofar“ í setningunni. Reglan sem kveður á um að sögn í per-
sónuhætti sé ekki aftar en í öðru sæti í aðalsetningu hefur á íslensku
verið kölluð S2 (‘sögn í öðru sæti’) (Friðrik Magnússon 1990) en á
ensku er talað um V2 (Verb Second) (den Besten 1977 og fleiri). Ýms-
ir málfræðingar sem hafa fjallað um forngermanska setningafræði á
síðari árum, þar á meðal Weerman (1989) og Kiparsky (1995), eru
þeirrar skoðunar að S2-reglan sé nýjung sem hafi skotið upp kollinum
fremur seint í einstökum germönskum málum. Að mínum dómi á að
þessi skoðun ekki við rök að styðjast. Eins og ég hef fjallað um áður
á öðrum vettvangi (sjá til dæmis Þórhall Eyþórsson 1995, 1996, 1998)
tel ég mig geta sýnt fram á að uppruni sagnfærslu sé eldri en almennt
hefur verið talið. Rannsókn á stöðu sagnarinnar í germönskum forn-
málum, þar á meðal málinu á frumnorrænum rúnaristum (150-550
e. Kr.) og gotnesku (4. öld e. Kr.), leiðir í ljós að þegar í elstu heimild-
um verður að gera ráð fyrir færslu sagnarinnar. Athugunin bendir
ennfremur til þess að út frá sögulegu sjónarmiði sé sagnfærsla í