Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Blaðsíða 183

VETURLIÐI ÓSKARSSON
Ske
0. Inngangur
í þessari grein verður fjallað um eitt orð, sögnina ske og stöðu hennar
í íslensku máli. Fyrst verður rætt í stuttu máli um tökuorð og kröfur
sem gera má til þeirra (1. kafli). Þá verður litið á sögnina ske. Þar er
fyrst greint nokkuð frá viðhorfum til hennar og því málsniði og stíl-
tegund sem hún tilheyrir (kaflar 2.1 og 2.2). Þá eru tíndir til helstu
þættir í sögu sagnarinnar (3. kafli og undirkaflar hans). Að þessum
köflum loknum verður hugað að því hvernig sögnin stenst þær form-
legu kröfur sem kynntar voru í 1. kafla, annars vegar hvað varðar
hljóðafar, áherslu og stafsetningu (4.1) og hins vegar beygingu (4.2).
Þar verður sérstaklega litið á nafnháttinn, ske (4.2.1), og nútíðarmynd
framsöguháttar í eintölu, skeður (4.2.2). Niðurstöðurnar eru þær að
sögnin standist kröfur um hljóðafar, áherslu og stafsetningu og að tals-
verður vafi leiki á því að hún brjóti gegn kröfum sem lúta að beygingu
(4.3).
1. Tökuorð og kröfur til þeirra
Árið 1986 sendi nefnd á vegum menntamálaráðherra frá sér Álitsgerð
um málvöndun og framburðarkennslu í grunnskólum. Nefndin setur
þar fram meginstefnu sem hún leggur til að fylgt verði í málvöndun.
Grundvallaratriði hennar eru þau að íslendingar stefni að varðveislu
og eflingu íslenskrar tungu svo að sögulegt samhengi hennar, einkum
ritmálsins, haldist órofið. Það sé m. a. gert með því að „vera á verði
gegn þeim breytingum sem gætu raskað málkerfinu11 (Guðmundur B.
Kristmundsson o. fl. 1986:31). Bent er á að erlend áhrif séu margvís-
leg °g geti bæði verið til góðs og ills (sama rit, bls. 34). Að því er
framburðinn varðar skipti mestu máli „að reynt verði að standa vörð
íslenskt mál 19-20 (1997-98), 181-207. © 1999 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavík.