Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Side 140

138
Þórunn Blöndal
kemur sjaldnar fyrir undir lok frásagnar. Hlátur er hlutfallslega al-
gengari sem endurgjöf í flækjuhlutanum og í lokakafla.
Erikson (1997) rannsakaði frásagnir í samtölum sænskra unglinga og
meðal annars dreifingu endurgjafar í sögunum. Niðurstaða hans var sú
að „grænt ljós“ (e. continuers), eins og t.d. mmhm og ja, komi oftast fyrir
í fyrri hluta sögu og þeirra hlutverk sé að sýna sögumanni að áheyrand-
inn hafi ekki hugsað sér að nýta möguleika til lotuskipta (292). Um hlát-
urinn gildi önnur lögmál. Hláturinn er viðbrögð við efni ffásagnar, hann
sýnir að áheyrandinn hefur skilið söguna og notið hennar. Niðurstöður
Eriksons benda til að hlátur komi oftast fyrir þegar saga nær hápunkti
sínum (237). I mínum gögnum er þessu svo farið líka, hlátur er hlutfalls-
lega fátíður í upphafi sagnanna en kemur oftar fyrir í miðri sögu eða í
lokin, einmitt á þeim stöðum þar sem helst er við honum að búast.
Schegloff hefur sína skoðun á því hvernig endurgjafarorð dreifast.
Hann segir að með því að nota sama orðið æ ofan í æ geti hlustandi átt
á hættu að virðast áhugalaus; ef hann á hinn bóginn notar ólík orð
virðist hann vera betri hlustandi og áhugasamari. Þetta segir Schegloff
skipta meira máli heldur en virkni einstakra orða (Green-Vánttinen
2001:41 og tilvitnanir hennar).
Ekki er óeðlilegt að álykta að einhver styrkleikamunur sé á mhm og
já\ að mhm sé einungis notað sem endurgjöf með merkingunni „haltu
áfram“ eða „ég geri ekki kröfu til þess að fá orðið“ en já sé sterkara og
á einhvern hátt eindregnara framlag til samtalsins og þess vegna lík-
legra merki um að nú sé röðin komin að þeim sem lætur það falla. Á
staðsetningu einstakra endurgjafarorða í frásögnunum má sjá vísbend-
ingu um að svo sé; mhm kemur aðallega fyrir framarlega í sögunum en
já (sem reyndar er algengt líka í upphafi) verður tíðara þegar líður á
söguna og langalgengasta endurgjafarorðið undir lok frásagnanna.
3.6 Setningarleg/samskiptaleg staða endurgjafar
Eins og áður hefur komið frarn er endurgjöfinni venjulega komið snyrti-
lega fýrir í stuttum þögnum á setningaskilum á stöðum sem væru ákjós-
anlegar skiptistöðvar (e. Transition Relevant Places; TRP). í sögunni í
(6) má sjá ákveðna tilhneigingu; hljóðfræðileg, setningarffæðileg og
samskiptaleg mörk falla saman. Hér er um að ræða „liðamót“ af ein-