Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Side 199

Ritdómar
197
Víða til þess vott ég fann
þó venjist fremur hinu
að Guð á margan gimstein þann
sem glóir í mannsorpinu.
Það heyrir þó fremur til undantekninga að tiltölulega algeng orð vanti, og sumt er nú
komið inn sem vantaði í 2. útgáfú, t.d. hallamál, auðugur, og það má telja vel af sér
vikið að glæný orð eins og blogg og ruslpóstur skuli vera með í bókinni!
Að vísu krefst bókin nokkurrar forþekkingar notandans, stöku sinnum umtals-
verðrar, a.m.k. ef gert er ráð fyrir að útlendingar eigi að geta nýtt sér bókina og e.t.v.
einnig ungir íslenskir notendur. T.d. er fjöldi þeirra nafnorða takmarkaður sem leidd
eru af sögnum með hinu mjög svo virka viðskeyti -un, enda væntanlega gert ráð fyr-
ir að málnotendur geti sjálfkrafa myndað slík orð af sögn og gefið sér merkinguna.
Mörg dæmi eru reyndar í 10 3 um orð af þessu tagi, svo sem bónun, burstun, böðun,
frestun, götun, drukknun, dýrkun, litun, en lausleg athugun gæti bent til þess að frem-
ur hafi verið reynt að taka með orð sem ekki hafa augljósa aðgerðarmerkingu, á kostn-
að orða sem hafa skýrari tengingu við sögnina.
Sé leitað að fagorðum kemur maður oftar að tómum kofunum en þegar leitað er
að orðum hins almenna orðaforða, enda er varla við því að búast að í orðabók af
þessu tagi sé hægt að finna mörg sérfræðiorð. Þó má segja að óvenjumargt slíkra
orða komi i ljós þegar bókinni er flett. Til dæmis er í henni að finna mjög mörg
sveppaheiti, og þar á meðal heiti ýmissa sveppa sem ekki vaxa hér á landi og eru alls-
endis óþekktir hinum almenna notanda orðabókarinnar. Vel má réttlæta það að taka
með ýmis íðorð og sjaldgæf faghugtök í bók af þessu tagi og telja það til gagns fyrir
hinn stóra og margbreytta markhóp, en þó má spyrja sig þess hvort sumum þeirra
þröngu fagsviða sem nefnd eru á bls. vii í inngangi ætti ekki að halda utan við
almenna orðabók og kynna orð og hugtök sem þeim tilheyra í sérstökum íðorðabók-
um.
Á hinn bóginn eru í bókinni orð sem telja má sjaldgæf, en algengari hliðstæður
þeirra vantar; samsetningin hinninnfyrridagur o.fl. hliðarmyndir er t.d. tekin með (bls.
585) en hvergi er að finna hittifýrradag (hitteðfyrradag). Fyrri orðmyndirnar eru sára-
sjaldgæfar og kannski óþekktar í nútímamáli. Síðamefnda samsetningin er að vísu
ekki í ritmálssafni Orðabókar Háskólans (þar er hins vegar að finna samsetningar eins
og hittifýrravetur o.fl.), en í talmáli er talsvert algengt að heyra um hittifyrradag og
einföld leit á Intemetinu skilaði nokkrum dæmum (hitti-, hittí-). Þegar maður svo
rekst á „upphrópunina" naha eða nah (bls. 1041), sem sögð er sjaldgæf og skýrð sem
Týsir spotti og óhugnan’, og svo er dæmi tekið úr kvæði Jónasar Hallgrímssonar,
Skrælingjagráti: „Báglega tókst með alþing enn, naha, naha naha!“, sem mér vitan-
lega er fyrsti og e.t.v. eini staðurinn þar sem þetta er notað (hvomg orðmyndin er til-
tekin í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans), þá finnst notandanum e.t.v. að helst til
langt sé um seilst til að koma að sérkennilegu orði og vel hefði mátt skera þetta brott
(eða hefði ekki a.m.k. mátt bæta við skýringuna þeirri sem ég held að fleiri telji rétta,
nefnilega að þetta eigi ffekar að líkja á háðulegan hátt eftir snökti?).