Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Qupperneq 206

204
Ritdómar
2. Um virkni og það sem ekki tiiheyrir henni
í inngangi nefnir höfimdur ekki fyrir hverja ritið er, en af innihaldi virðist mega ráða
að það sé aðallega ætlað fræðimönnum. Mér virðist hins vegar ritið einnig koma vel
til greina í kennslu handa lengra komnum háskólanemendum. I því sem á eftir fer
verður aðallega fjallað um efni 2. og 3. kafla bókarinnar.
Ein meginspumingin þegar kemur að virkni er að ákvarða hvaða orðmyndunar-
ferlar séu virkir, hveijir óvirkir og af hverju. Um leið vakna spumingar um það hvort
hægt sé að beita þessum virkniskilgreiningum á alla orðmyndun eða hvort einhver
tegund hennar sé þar undanskilin. í inngangskaflanum reifar Bauer ýmisleg álitamál
sem upp koma þegar ákvarða skal virkni orðmyndunarferlis. Sérstaklega er áhugavert
að lesa það sem hann hefur að segja um sögulega virkni og tengsl hennar við sam-
tímalega virkni. Hann tekur nokkur dæmi um sögulega virkni, t.d. fleirtölumyndun
orða í frönsku sem enda á -al með endingunum -aux og -s. Um 1600 var fleirtölu-
myndun með -aux algengari, t.d. cheval - chevaux, en skömmu síðar tekur fleirtölu-
myndunin með -s yfir, þ.e. cheval - chevals. Endingin -aux í frönsku er sem sagt leif-
ar gamallar fleirtölumyndunar sem var virk fyrir um 400 árum.
Annað dæmi og athyglisvert sem Bauer nefnir er virkni enska viðskeytisins -ment
(sjá Bauer 2001:8-9). Sé viðskeytinu fylgt eftir i ein 800 ár, frá 1150 og fram undir
2000, kemur í ljós að það er virkast á bilinu 1600-1800. í dag virðist viðskeytið hins
vegar ekki lengur notað til þess að mynda ný orð, a.m.k. finnur Bauer aðeins eitt nýtt
dæmi á tímabilinu 1950 til dagsins i dag, nefnilega underlayment frá 1956.
í lok kaflans varpar Bauer fram nokkrum rannsóknarspumingum sem mynda
ramma að umfjöllun hans í bókinni (sbr. Bauer 2001:10):
(l)a. Er skynsamlegt að skilja á milli virkni og sköpunargáfu (e. creativity) í orð-
hlutafræði og ef svo er hvemig á þá að fara að því?
b. Em fleiri skilgreiningar á fýrirbærinu virkni í gangi og ef svo er stangast þær
þá á hver við aðra?
c. Em orðmyndunarferlar annaðhvort virkir eða óvirkir eða verður að gera ráð
fyrir að það sé stigsmunur á virkni þeirra (e. gradient)?
d. Ef við gemm ráð fyrir að það geti verið stigsmunur á virkninni er þá hægt
halda því fram að virknin sé mælanleg stærð?
e. Hvaða þættir hafa áhrif á virkni?
í 2. kafla, A historiographical conspectus, gefur Bauer yfírlit yfir umræðuna um
virkni síðustu áratugina eða svo. Þegar kemur að viðskeytum ræðir hann m.a. mis-
munandi skoðanir á því hvað sé virkt; em það viðskeytin sjálf, reglumar sem tengja
þau gmnnorðunum eða sjálft viðskeytingarferlið? Munurinn á milli reglna og ferla er
raunar ekki alls kostar ljós, enda trúir Bauer ekki á hann. Enn fremur ræðir Bauer um
mismunandi stig virkninnar (e. degrees) en tvær hugmyndir hafa verið uppi Þar;
Sumir líta svo á að annaðhvort séu orðhlutar virkir eða ekki, en aðrir telja að það getl
verið stigsmunur á virkninni (sbr. það sem t.d. Katamba (1993:72) kallar „different
shades of grey“). í þriðja lagi ræðir Bauer ýmsar forsendur virkninnar og að oft greim