Vera - 01.03.1985, Page 28

Ljósmynd: Sigríður Dúna
áhrif á mig. Að horfa upp á
þessa ógnvekjandi fátækt og
deyjandi börnin, meðan þeir
sem höfðu það sæmilegt óku
um á lúxusbílum. Ég læröi ein-
hvern veginn að lifa við hliðina
á fátæktinni og sætti mig við að
reyna að leggja mitt af mörkum
með mínu starfi, en ég gat
aldrei komið því heim og sam-
an hvernig hægt var að lifa í
lúxus innan um alla fátæktina
án þess að hafast að.
— Áður en við snúum okkur
að konunum á Grœnhöfðaeyj-
um, viltu segja frá því í hverju
starf ykkar Gísla var fólgið?
Rannsóknin var tvenns kon-
ar. Annars vegar athugun á ís-
lenskaþróunarverkefninu með
það í huga að gera tillögur til
úrbóta ef með þyrfti. Mann-
fræðin getur brúað bilið milli
utanaðkomandi aðstoðar og
þess samfélags sem fyrir er og
þannig lagt ýmislegt af mörk-
um til þess að aðstoðin komi
að raunverulegu gagni. Hins
vegar athuguðum við menn-
ingu og samfélag á eyjunum
almennt. Gísli einbeitti sér að
sjómönnunum, en ég snéri
mér að konunum, lífi þeirra og
hugsunarhætti. Annars vegar
fiskisölukonunum í Mindelo,
sem er 40 þúsund manna bær
á eyjunni Sao Vicente þar sem
við vorum, og hins vegar kon-
unum í litlu fiskimannaþorpi
suður með sjó á eyjunni, sem
heitir San Pedro. San Pedro er
500 manna þorp, þar er lífið
fiskur og hvergi stingandi strá í
sjónmáli.
— Hvernig er staða kvenna á
Grœnhöfðaeyjum?
Hún er slæm, og virðist fara
versnandi þar sem þróunin
sem þar á sér stað gengur í
ýmsu þvert á hagsmuni
kvenna. Það er gríðarlegt at-
vinnuleysi á eyjunum, mun
meira meðal kvenna en karla
og aðgerðir sem ríkisvaldið
hefur gripið til hafa komið
harkalega niður á konunum.
Eftir því sem konurnar segja
sjálfar var það þeirra hlutverk
að taka allar ákvarðanir varð-
andi fjárhag heimilisins, þær
áttu og eiga enn að sjá til þess
að hver og einn fái sinn mat,
þær sáu um fisksöluna, karl-
arnir veiddu en þær komu afl-
anum í verð. Ég hef sjaldan
kynnst öðrum eins reiknings-
meisturum og þessum konum,
sem unnu við að bjóða í og
selja fiskinn á markaðinum í
Mindelo. Með sölumennsk-
unni sjá þær sjálfum sér og fjöl-
skyldu sinni farboða. Mjög
margar þeirra eru einstæðar
mæður með allt að 11 börn á
framfæri auk foreldra sinna,
þannig að fyrir þær er ekki lítið
í húfi. Það virðist vera þannig á
Grænhöfðaeyjum eins og
reyndar víðar í Vestur-Afríku
að fjölskyldutengslin eru sterk-
ust á milli móður og dóttur og
það er dótturinnar að sjá fyrir
foreldrum sínum í ellinni. Karl-
arnir eru meira á faraldsfæti,
endasagði ein gömul konavið
mig: Konur biðja þess að þær
eignist dætur, því synirnir, þeir
bara gufa upp. Konurnar eru
kyrrar á sínum stað, þær eru
kjölfestan og á þeirra herðum
hvílir oftast ábyrgðin á velferð
fjölskyldunnar. En svo gerðist
það 1977 að ríkið stofnaði fisk-
sölufyrirtæki, sem kaupir afl-
ann af sjómönnunum á
ákveðnu lágmarksverði. Þar
með var fjárhagsgrunninum
kippt undan fjölda kvenna.
Þær voru komnar í beina sam-
keppni við ríkið í fisksölunni,
sjómennirnir þurftu ekki lengur
að treysta á þær til að selja
fiskinn og þar með fór hagur
þeirra versnandi. Þar að auki
var þeim gert að hafa sérstakt
leyfi til að selja fisk að viðbættu
heilbrigðisvottorði. Hvort
tveggja kostar peninga og þá
eiga konurnar ekki til. Þær eru
því margar að selja ólöglega
og eiga í höggi við lögregluna
sem heldur uppi eftirliti á fisk-
markaðinum. Þetta er dæmi
um þróun sem kemur niður á
konunum og gerir vanda þeirra
enn meiri en hann þegar er.
— Einstœðar mœður með
allt að 11 börn, hvemig kemur
slíkt til?
Konurnar segja sjálfar að
hjúskaparstaða þeirra hafi
versnað, allt sé orðið lausara í
reipunum en það áður var. í
þorpinu San Pedro hefur t.d.
ekki verið haldið brúðkaup í 9
ár. Syndin er þar ríkjandi, eins
og kaþólski presturinn á eyj-
unni orðaði það og hann bætti
því við að þetta væri það sem
konurnar vildu. Þær eru hins
vegar óhressar með ástandið
en fá litla rönd við reist. Eftir að
fisksalan var tekin frá þeim sjá
karlarnir síður ástæðu til að
bindast þeim. Þær eru bundn-
ar heima hjá börnunum og
gamla fólkinu, en karlarnir eru
á flakki, fara á milli kvenna,
milli þorpa, milli eyja og milli
landa í leit að vinnu. Þurrkarnir
hafa ýtt undir flakk þeirra, þeir
fara þangað sem von er um
launaða vinnu. Og eftir sitja
konurnar áhorfendur að sínum
eigin harmleik. Þær horfa upp
á aðgerðir stjórnvalda og
breytingar á samfélaginu en
geta lítið gert.
— Hvernig er það, eru ekki
kvennasamtök á eyjunum?
Jú en þau virðast vera valda-
og áhrifalaus. Þau eru hluti af
þessum eina stjórnmálaflokki
sem leyfður er og þeim er
uppálagt aö vekja konur til vit-
undar um sjálfstæði þjóöarinn-
ar og hvetja þær til dáða í upp-
byggingu efnahagslífsins, jafn
kyndugt og það kann að virö-
ast miðað við hvaö hin svokall-
aða uppbygging efnahagslífs-
ins hefur haft í för með sér fyrir
28