Vera - 01.08.1985, Blaðsíða 34

Eldhús á Melstað I Hrútafirði á 19. öld. (Úr bókinni „Vinna kvenna á fslandi")
Úr veröld kvenna 2.
Vlnna kvenna á íslandi í 1100 ár
Anna Sigurðardóttir
Útg. Kvennasögusafn íslands
Prentsm. Oddi
Reykjavík 1985.
Með þessari bók kemur fyrir almenn-
ingssjónir ótrúlegt eljuverk Önnu Sigurö-
ardóttur, við að safna að sér fróðleik um
kjör íslenskra kvenna á fyrri tímum, en efni
ritsins spannar ellefu hundruö ára iðju
kvenna hór á landi og allt fram á níunda
áratug tuttugustu aldarinnar.
Prentun og bókband er unniö af listfengi
( prentsmiðjunni Odda. Mismunandi letur-
stærðir eru notaöar og gefur þaö vísbend-
ingu um áherslur á efnisþáttunum. Það
hefur gert Önnu og Kvennasögusafninu
kleift að gefa bókina út í svo veglegum
búningi að sjóðurinn Gjöf Jóns Sigurðs-
sonar hefur styrkt undirbúning verksins.
Bókin er 482 bls. og skiptist í 23 kafla, er
deilist í fleiri þætti mislanga. Efnisyfirlit er
(tarlegt og gerir það notkun bókarinnar
auðvelda sem uppsláttarrits. Skrá um rit-
aöar heimildir, heimildamenn, myndaskrá
og nafnaskrá eru aftast í bókinni, en tilvitn-
anaskrá í lok hvers kafla. Nafnaskráin gef-
ur til kynna hvar í bókinni persónunnar er
getið og virtust, við lauslega talningu, vera
nöfn 68 kvenna og 70 karla I fjórum fyrstu
dálkum nafnaskrárinnar, en þeir eru alls
24 á 12 bls. svo þarnaer um mikinn fjölda
að ræða sem til sögunnar er nefndur.
Það vekur aödáun hversu vel Önnu Sig-
uröardóttur hefur tekist að nýta samvinnu,
persónulegar upplýsingar bróflegar,
munnlegar og í myndum, sem áhugafólk
um land allt hefur látið henni og Kvenna-
sögusafni íslands l tó. Kemur það glöggt í
Ijós viö lestur bókarinnar, ekki slöur en viö
heimsókn í Kvennasögusafnið, að Anna er
safnari af sannri ástríöu. Hún bjargar þvi
margvlslegum fróðleik og handritum
kvenna sem annars yrðu gleymsku og
glötun aö bráö.
Tamt er höfundinum að vitna til íslend-
ingasagna og annars skáldskapar og er
þaö allt vel valiö og ánægjulegt aflestrar.
Talsvert er af þjóðfræðaefni I bókinni sem
er almenns eölis og snerta að því leyti líf og
starf kvenna. Birt eru bróf og kaflar úr rit-
um og kannast ég vel við þá freistingu,
þegar heimildin er vei eða sórkennilega
skrifuð, að erfitt er að ákveða hve fljótt
skuli Ijúka tilvitnuninni.
Þegar um kvennasögu er ritað dragast
hugmyndir um sköpunina gjarnan, með
einum eða öörum hætti, inn í verkið. Sköp-
unarsaga er hluti af flestum trúarbragða-
og heimspekikerfum og til sköpunarsagna
fornra menningarheima er oft vitnað þegar
grafist er fyrir um mæðrasamfélög, eða
samfélög með móðurrótti/erfð. Á þetta efni
er drepið I þætti sem nefnist: „Orka og
uppeldi — og meöhjálp". Þarna er stutt-
lega sagt frá innihaldi I sköpunarsögu
Gamla testamentisins og alhæft um
áhrifamátt hennar á íslandi fram á okkar
daga. Gaman heföi veriö að fá þarna stutt
ágrip af samsvarandi sögnum í norrænni
goðafræði, en það hefði mátt vel fara I
þessu samhengi og er forvitnilegt. f
Snorra-Eddu eru nokkurstig sköpunarinn-
ar talin og þar segir af Ými jötni:
,,En svá ersagt, atþá erhann svaf, fekk
hann sveita. Þá óx undir vinstri hendi
honum maör ok kona, ok annarr fótr
hans gat son viö öörum, en þaöan af
kómu ættir. Þat eru hrlmþursar. .
Síöar segir frá því aö: ,,Borssynir skópu
Ask ok Emblu" ,,Þá er þeir gengu meö
sævarströndu Borssynir, fundu þeir tré
tvau ok tóku upp téin ok sköpuöu
menn. . . Hét karlmaöurinn Askr, en
konan Embla, ok ólst þaöan af mann-
kindin.. ."3)
Einhvern grun hygg ég að við hér á landi
höfum um þessar norrænu hugmyndir um
upphaf mannkyns, þar sem gert er ráð fyrir
aö sköpunin hafi orðið stig af stigi og að
kona og karl hafi verið sköpuö samtímis og
af sama efni. Af rótum þessara goðsagna
gætu sprottið nýir frjóangar jafnréttishug-
mynda, ef við hlúum að okkar goðsagna
arfi.
Um kaupgjald og verðlag er alloft vitnað
til ,,Búalaga“ eða í flestum köflum bókar-
innar frá 4—12 kafla. Þetta virðist mér
benda til oftrúar á gildi „Búalaga" sem
heimildar um verðlag. ÞAU höföu ekki
lagagildi, en voru sammæli stórbænda um
vinnulaun og verðlag.
Miklar heimildir eru saman dregnar í
þessu riti um störf og kjör vinnukvenna og
kemur það fram í flestum köflum bókarinn-
ar, að einhverju leyti. Það er maklegt, að
vinnukvenna sé víða við getið, því þaö
mun hafa verið fjölmennasta starfsstétt
landsmanna um nokkurra alda skeið.
Þennan akur hafa tveir ágætir sagnfræð-
ingar áður plægt nokkuð, en það eru þau
Sigríður Th. Erlendsdóttir og Guðmundur
Jónsson. Ávinningur heföi verið að því að
styðjast við bók Guðmundar: Vinnuhjú á
19. öld, sem út kom 1981 og gerir úttekt á
kjörum kvenna, möguleikum á stofnun
öreigahjónabanda og einnig misvæginu I
kynskiptingu hjúa á 19. öld. En eins og hér
er sýnt með Ijósum dæmum, I bók Önnu
Sigurðardóttur, þá unnu vinnukonur að
flestum þeim verkum sem til féllust I
íslensku atvinnulífi fyrri tíða.
Sjósókn heitir 9. kafli bókarinnar og þar
í eru nokkrir undirkaflar. Þarna er fjölbreytt
efni saman komið, bæði um sjóferðir
kvenna og vinnu við sjávarsíðuna. Vikið er
að B.A.-ritgerð minni frá 1979, sem er I
fárra höndum. Greinilegra hefði verið að
vitna til bókar minnar: Sjósókn sunn-
lenskra kvenna, frá verstöðvum í Árnes-
sýslu 1697—1980, sem út kom 1984, hefði
þá verið hægt að sjá hvar um beinar tilvitn-
anir er að ræöa.
Mikill fengur er að því fjölbreytta mynda-
efni sem I bókinni er. Margar þeirra eru
tímasettar og eykur þaö heimildagildi
þeirra. Með myndunum eru greinagóðir
textar sem eiga eftir að koma síðari tíma
fólki að góöum notum, eftir að allt það fólk
sem þekkti þau vinnubrögð hefur lagt frá
sér amboðin fyrir fullt og allt. Ég er hins-
vegar mjög ósátt við þýðingar á mynda-
textum og raunar einnig þýðingu eða end-
ursögn á efnisyfirliti. Dönsku textarnir eru
oft í litlu samræmi við frumtextann og I
nokkrum tilvikum allt annars efnis. Dæmi
um þetta er á bls. 33 þar sem höf. er upp-
tendruð af jákvæðum viðhorfum til
fræöslustarfs Björns I Sauölauksdal og
bætir síöan við: „Fyrirmyndarsaumakona
hefir það veriö sem sneiö svo fallegt boð-
angssnið". Danski textinn við sömu mynd
er þessi: „En sorgelig anvendelse af et
hándskrift." Þetta gæti verið andvarp frá
brjósti handritasafnara, sagnfræðings,
eða minjavarðar, en er i engu samræmi
við frumtextann.
Sömu sögu er að segja af efnisyfirliti á
dönsku. Þar viröist þýðandinn taka sér
talsvert „skáldaleyfi". Hefði ekki farið bet-
ur á því að þýða, af vandvirkni, þær fáu lín-
ur sem tilfærðar eru í upphafi inngangs úr
34