Vera - 01.12.1986, Page 37

mannlífið hafi verið erfitt,
hrossalífið hart strit og
hundalífið sannkallaö hunda-
líf, þangað til þeir voru útlæg-
ir gjör úr höfuðstaðnum með
lögum 1924, kemur okkur lik-
lega ekki á óvart, hitt er ólík-
legra að við getum gert okkur
grein fyrir því hvernig erfið-
leikarnir voru. Eða hver hefur
hugleitt hvernig heimilin urðu
sér úti um mjólk, smjör og
kjöt áður en skipuleg verslun
með þessar nauðsynjar var
komin á? Hver hefur séð fyrir
sér bæjarbraginn þegar
menn slátruðu fé og stórgrip-
um heima við hús sín og port
og götur voru sem blóðvöllur
eða göturnar áður en nokkur
gatnagerð kom til? Hver hef-
ur hugsað út í það að bæjar-
búar notuðu ekki aðeins
Tjörnina til brynninga heldur
til að losa sig við sorp og
taka neysluvatn og hvaða af-
leiðingar það hafði fyrir
heilsufarið i bænum?
Þannig er bókin raunveru-
lega um basl Reykvíkinga
við að sjá sér fyrir nauðþurft-
um sínum í mat og drykk,
húsahitun o.fl., fyrst framan
af að mestu með eigin fram-
leiðslu þrátt fyrir takmarkað
landrými og um það hvernig
framleiðslan flyst smám
saman í hendur bændanna í
nærsveitunum og skipulag
kemst á viðskiptin milli
sveitanna og bæjarins.
Vegna þess að gengið er út
frá þessum hversdagslegu
þörfum þá fáum við til-
finningu fyrir daglec u striti,
áhyggju- og umkvörtunar-
efnum og árekstrum, finnum
lyktina af móreyknum sem
hlýtur að hafa legið yfir þorp-
inu og daunninn frá kúa-
dellunum eftir kýrnar sem
voru reknar í haga á
morgnana og heim aftur á
kvöldin og erfiðleikar sveita-
rnanna í bæjarferð við að
”'e99ja“ hestum sínum eftir
1890 þegar Austurvöllur var
Qirtur og gerður að túni,
Veröa jafn átakanlegir og okk-
ar eigin við að finna bíla-
staeði. Jafnframt er skipulega
Sa9t frá því hvernig komið er
skikki á hin ýmsu mál, svo
Sern framleiðslu- og sölu
^jólkurvarnings, slátrun og
kjötsölu, á heilbrigðis- og
hreinlætismál svo eitthvað sé
nefnt.
Aðferðin sem Þórunn beitir
er annars vegar að draga
upp einfaldar svipmyndir úr
bæjarlífinu, hins vegar að
segja skipulega frá breyting-
um á búskaparháttum og lífs-
venjum í bænum. Þetta tekst
henni Ijómandi vel vegna
þess að hún hefur í fyrsta
lagi dregið saman miklar og
sundurleitar heimildir
prentaðar og óprentaðar og
má sem dæmi nefna
margvísleg skjöl í Borgar-
skjalasafni Reykjavíkur og
Landsbókasafni, minninga-
bækur, sagnfræðirit og ferða-
bækur, ársskýrslur félaga,
dagblöð o.m.fl. í öðru lagi
sýnir hún mikla lagni og
hugkvæmni í notkun heimild-
anna. Sérstaklega þykir mér
vel hafa tekist til með notkun
beinna tilvitnana. Þar hefur
henni tekist að rata hinn
gullna meðalveg; að finna tal-
andi dæmi og taka ekki meira
með en nauðsyn ber til. í
þriðja lagi er stíllinn einfaldur,
látlaus og lipur og kryddaður
með hlýju og kímni sem er
fágæt í bókum að þessu
tagi. Þó að hún sé að lýsa
aðstæðum sem eru harla
frumstæöar í okkar augum og
oft að því er virðist smá-
smugulegu nöldri setur hún
sig aldrei á háan hest eða tal-
ar með hroka þess sem betur
og meira veit. Hún segir frá
af einlægri frásagnargleði og
samúð með því fólki sem hún
er að lýsa.
Fyrir Veru er eðlilegt að
spyrja hver hlutur kvenna sé í
þessari bók? Því er fljótt til að
svara að bókin getur ekki tal-
ist nein kvennasaga en hún
er heldur engin karlasaga
þótt mun fleiri karlar séu
nefndir til sögunnar og þeir
séu oftast gerendur. Slík var
og er nú einu sinni verka-
skiptingin í þjóðfélaginu. En
áherslan er á daglegu lífi
fólksins og umhverfinu sem
það lifði af og hrærðist í.
Þess vegna öðlast alþýðan í
þessu horfna sveitarþorpi
andlit og svipmót og gamal-
kunnir staðir eins og Vatns-
mýri og Kringlumýri, Lækjar-
hvammur og Bústaðir og ótal-
margir fleiri fá nýtt og dýpra
inntak.
Bókin er vel og fagmann-
lega unnin, prentuð á góðan
pappír og þótt mikið sé um
tilvísanir í heimildir truflar það
ekki lestur, svo vel hefur tek-
ist til með leturval. Hið mikla
og fjölbreytta myndefni auk
korta og línurita auka mjög á
gildi bókarinnar.
Bókin er bæði höfundi og
útgefendum til sóma og mun
betur standast tímans tönn
en margt annað sem gert var
með meiri tilkostnaði og meiri
hávaða og skrumi á þessu
margrómaða afmælisári borg-
arinnar, sem enn er minnsta
höfuðborg í heimi en hefur þó
tekið á sig nokkurn stór-
borgarbrag.
Guðrún Ólafsdóttir
SAMAN í HRING
Guðrún Helgadóttir
Sigrún Eldjárn
gerði myndir
Iðunn, 1986.
Guðrún Helgadóttir er af-
kastamikill rithöfundur. Nú er
nýkomin út 10. bók hennar
sem heitir Saman í hring og
er framhald af Sitji guðs
englar (1983). Guðrún heldur
áfram sögunni af systkyn-
unum sjö og afa, ömmu,
pabba og mömmu sem búa
öll í húsi númer tvö í ónefnd-
um útgerðarbæ. Færð hafa
verið rök að því að bærinn sé
Hafnarfjörður og að efni
bókanna að einhverjum hluta
sjálfsævisögulegt því sögu-
tími bókanna passar mjög vel
við uppvaxtarár höfundar.
Saman í hring gerist u.þ.b.
tveimur árum eftir að Sitji
guðs englar líkur. Nú er það
Lóa-Lóa sem er aðalsögu-
hetjan. Hún er sjö ára og við
sjáum hlutina með hennar
augum þótt annar sögumaður
sé, eins og í fyrri bókinni, yfir
og allt um kring. Lóa-Lóa er
hugsandi vera og veltir fyrir
sér orðum og atferli fólksins í
kringum sig. Með hennar
augum sjáum við hina alvar-
legustu hluti útfrá barnslegu
sjónarhorni. Þetta sjónarhorn
virkar oft hlutlaust og varpar
Ijósi á ósamræmi í orðum og
gjörðum fullorðna fólksins.
Sú hugsun gerist áleitin við
lestur bókarinnar hvort hún
sé í raun barnabók. Og út frá
því kemur spurningin hvað
gerir bók að barnabók? Því
verður ekki svarað hér. En
Ijóst er að þessa bók gætu
ekki öll börn lesið sér til
skemmtunar í einrúmi. Það
þarf einhvern fullorðinn til að
útskýra og ræða einstök atriði
sem voru hversdagsleg um
1940 en eru fjærri okkar
veruleika í dag. Ömmur væru
góðar til að útskýra það sem
sumar mömmur vita ekkert
um eins og lögmál sokka-
banda, músagang og
„ástandið" sem skapast í
hersetnu landi svo eitthvað
sé nefnt. Guðrún gengur oft
út frá ákveðnum forskilningi
lesandans. Eða er hægt að
skilja hlutverk Bárðar til fulls
nema þekkja forvera hans,
Bogesen kaupmann á Óseyri
við Axarfjörð?
En bókin er langt frá því að
vera slæm bók þótt sett sé
spurningarmerki við hana
sem barnabók. í henni kemur
fram sterk veruleikalýsing og
ekki boðið upp á ódýrar
lausnir. Stundum eru meira
að segja engar lausnir. Lóa-
Lóa lendir í þeim vanda að
segja sannleika sem enginn
vill heyra. Mótsagnir í orðum
og athöfnum fullorðna fólks-
ins er eitt viðfangsefnanna í
bókinni. Þannig er raunveru-
leikinn og höfundur er ekkert
að stilla barninu upp sem
siðapostula yfir foreldrum
sínum. En lítil dæmisaga í
lokin kristallar annað við-
fangsefni bókarinnar nefni-
lega óréttlætið í heiminum.
Máfarnir ná ætinu frá kríunni,
þeir feitu verða alltaf feitari.
Höfundur veltir þessu upp en
hefur hvorki lausn né siða-
predikun í lokin.
Ef ég ætti að velja bók í
jólagjöf fyrir 9 ára systurdótt-
ur mína yrði það bókin Birkir
+ Anna, sönn ást en amma
hennar fengi Saman í hring í
sinn jólapakka því ég veit hún
bíður spennt eftir framhaldinu
af Sitji guðs englar. Saman
geta þær svo lesið hana þeg-
ar önnur kemur og gistir hjá
hinni.
Elín
37