Vera - 01.12.1988, Síða 46

HVÍTI TRÚÐURINN
Nína Björk Árnadóttir
Forlagið 1988
Sjöunda Ijóöabók Nínu
Bjarkar Árnadóttur er komin
út og ber hún titilinn Hvíti
trúðurinn. Nafniö vekur strax
upp tvíræðar tilfinningar því
trúösgerviö vísar bæði til hlát-
urs og gráturs. Hvíti trúðurinn
er falleg bók, kápumynd
Ragnheiðar Kristjánsdóttur
undirstrikar vel þá stemningu
sem titillinn vekur og frágang-
ur Ijóðanna er með ágætum.
Aftan á bókarkápu er eitt Ijóð-
anna í bókinni, Ijóðið Hvíti
trúðurinn, og verða kaupend-
ur þannig nokkurs vísari um
Ijóð bókarinnar.
Trúðurinn vekur hlátur, með
alls kyns skrípalátum í leik
sínum, en um leið hryggð.
Stutt er í tárin á bak við
kátínu trúðsins. í Ijóði Nínu
Bjarkar um trúðinn eru við-
brögð áhorfenda „hálfopnir
hlátrar" og ,,kæfð óp" (24):
hér nær gamanið aldrei yfir-
höndinni. Og við lok þess rík-
ir dapurleikinn einn. Svið
trúðsins er án nokkurs skjóls
og er það undirstrikað í Ijóð-
inu með endurtekningum.
Nóttin veitir þó öryggi og þeg-
ar henni er lýst dregur úr
endurtekningunum en þær
hefjast að nýju í lok Ijóðsins.
Þá er komin nýr dagur og aft-
ur verður trúðurinn að takast
á við hlutverk sitt. Bæöi form
og efni Ijóðsins um hvíta trúð-
inn hæfa einkar vel sem sýn-
ishorn um innihald bókarinn-
ar.
Nína Björk Árnadóttir skipt-
ir bókinni í þrjá hluta. Hver
hluti hefst með tilvitnun í verk
Max Frisch, Andorra, og eiga
þær það sammerkt að vera
ákaflega vel gerðar, svo mað-
ur verður snortinn af textan-
um, en vekja um leið and-
stæðar tilfinningar rétt eins
og titill bókarinnar. Fyrsta til-
vitnunin er mest sláandi enda
46
auðskildust. Hún veitir stund-
arhugmynd um gleði, birtu og
frelsi en þurrkar hana nær
samstundis burt á ógnvekj-
andi hátt. Ljóðabók Nínu
Bjarkar veldur áþekkum
kenndum en þó án þess að
maður hrökkvi eins illilega
við. Þessi fyrsta tilvitnun þjón-
ar á vissan hátt eins og við-
vörun til lesenda: Þetta er
það sem þið megið búast við.
í fyrsta hluta Hvíta trúðsins
eru 11 Ijóð, þar á meðal Ijóðið
Hvíti trúdurinn. Ljóðmælandi
flestra Ijóðanna er lengstum
einn, hræddur og vanmegn-
ugur. Ljóðin neyða lesandann
til að horfast í augu við að líf-
ið er fullt af sorg og kvíða.
Um leið gefa þau í skyn af
hverju svo sé og í framhaldi
af því mætti finna leiðir til að
eyða sorgunum og kvíðanum.
Við berum grímur og vörumst
að snertast, bæði bókstaflega
og með orðum, en undir
grímunum býr kvíði sem
grætur:
kviðinn
er á hverju götuhorni
er í öllum skotum hugans
hann grætur — hann hvíslar
seg þú eitt orð . . .
(Snertingu ber að varast, 21)
Og Ijóðið Daggestir tekur á
áþreifanlegum vanda þessa
lífs. Við hlöðum í kringum
okkur tækjum og tólum og
Ijóðmælanda dreymir ,,að við
séum lítil hjól í suðandi vél/
og getum ekki gert vart" (14).
Einmanaleiki og ótti búa
um sig í brjóstum okkar
vegna þess að við lokum
niðri svo margt I sálarlífinu og
veruleikanum sem er óþægi-
legt að vita af. Og fuglinn í
Ijóðinu Birtan er of skær fyrir
dimmufuglinn þolir ekki birt-
una enda fjalla söngvar hans
t.d. um „hrædda konu/ á sjö-
undu hæð húss" eða ,,bara
ást sem/ hlær og syngur og
syngur og grætur" (11).
Dimmufuglinn syngur sem
sagt um það sem við, með
grímum okkar, reynum að
hindra að komi fram í dags-
Ijósið.
Annar hluti bókarinnar er
að flestu leyti ólíkur þeim
fyrsta. Ljóðin átta eru öll end-
urminningar eða minningar
um látna vini. Minningarnar
eru flestar Ijúfar en jafnframt
tregablandnar eins og gjarn-
an vill verða um minningar.
Ljóðið 7. júní í Finnlandi segir
frá samveru þriggja stúlkna
sem leiddust og glöddust
saman. í fyrstu virðist allt
vera gott en svo kemur í Ijós
að jafnvel hér gerir hryggðin
vart við sig.
Ljóðið Snertingabann —
Fjarvistasönnun ber undirtitil-
inn Heimsljóðskáld á Ind-
landi. Það er endurminning
en hefur jafnframt víða skír-
skotun. Ljóðið segir frá því er
Ijóöskáld frá ýmsum heims-
hlutum hittast á Indlandi og
njóta saman Ijóða. En undir
yfirborðinu sést óréttlátt þjóð-
félag og ranglætið hnitast í
óttanum við snertingu, óttan-
um við að taka á vandamál-
unum. Ljóðskáldin verða eins
konar andstæða við alþýðu
Indlands; eru borin í gullstól,
hátt fyrir ofan alþýðuna, burð-
armennina og betlarana.
Ljóðmælandi kemst þó ekki
hjá því að sjá misréttið. Hér
kemur fram áþekk hugmynd
og i Ijóðinu Snertingu ber að
varast þar sem óttinn við
snertingu, bæði innan stétta
og ekki siður á milli stétta, er
undirrót vandans:
Þetta eru hin ósnertaniegu
sögðu hinir fögru
í glitklæðunum
og mér fannst
þeir iíða
vegna eins konar snertinga-
banns
Dance monkey dance . . .
hálsinn þungsár af byrgðum
gráti
vegna hinna ósnertaniegu
handleggi vantaði á suma
fót eða hálfa kinn
halló fallega — fallega —
hvíta madam
gefðu . . .
(Snertingabann — Fjarvista-
sönnun, 48)
Fyrsta Ijóðið í þriðja hluta
bókarinnar heitir einfaldlega
Ljóð og vísar til þess aö þrátt
fyrir ótta, vanmátt og kvíða
verði að takast á við lífiö.
Ljóð
Hrædd við lífiö
býð ég hættunni heim
svo
dansa ég við þig
vinurinn besti
(57)
Fleiri Ijóð eru í þessum
sama anda I þriðja hlutanum;
lífiö er ekki einungis óttalegt,
stundum næst jafnvægi og
samfara því öryggi. Þetta á
við um Ijóöin Og söng og Ég
bíð þin og þó kannski best
við Kvöld við gluggann en
upphaf þess er svona:
Aiit var eitt með sínu
dalalæða — sólsprotar teygð-
ust þó til himins
ég stóð við gluggann
hár þitt fór hjá
í því speglaðist regnboginn
Síðasta Ijóð bókarinnar,
sem heitir Þessi dagur er svo
gegnsær, er ákall Ijóðmæl-
anda til vinar um að fara ekki;
hér kemur fram mikilvægi
þess að standa saman. Ljóð-
ið má lesa sem samband
karls og konu, þar sem konan
biður karlmanninn að yfirgefa
sig ekki. Ljóðið getur einnig,
vegna stöðu sinnar í bókinni,
verið beiðni til lesandans að
taka höndum saman við höf-
undinn og vinna gegn ein-
angrun og snertingabanni
samfélagsins.
Þessi dagur er svo gegnsær
Farðu ekki núna
þessi dagur er svo gegnsær
ég sé hann megnar ekki
svona bjartur — svona gegn-
sær
sé hann megnar ekki
svona blíður — svona gegn-
sær
farðu ekki — ég gæti
brotið þennan dag
haltu um hann með mér
farðu ekki núna
(69)
í bókinni birtast rökkrið,
dimman og haustið sem eftir-
sóknarverð á meðan birtan
og dagurinn flytja með sér
ógn og eyðileggingarmátt. í
rökkrinu og I dimmu nætur-
innar felst öryggi enda er þá