Vera - 01.11.1990, Blaðsíða 27

Grundartanga. Fólk sér stór og mikil hús
sem flestum þykja mjög óaðlaðandi. Þau
eru oft hulin torkennilegri móðu sem er
sögð hættulaus. Fáir finna hjá sér löngun
til að skoða þessi ferlíki nánar. Þetta er
yfirleitt það fyrsta sem mætir fólki varð-
andi stóriðjuna. Ef kannað er aðeins nánar
hverjir það eru sem vinna í slíkum verk-
smiðjum kemur í ljós að það eru að
stærstum hluta karlar á „besta aldri".
Mjög fáar konur vinna við þau störf sem
bjóðast í slíkum verksmiðjum nema þá til
að þjónusta karlana. Stóriðjurnar eru ekki
aðlaðandi vinnustaðir og fæstir geta
hugsað sér vinnu á slíkum stöðum fyrir
sig og sína. Svo mikið er víst að þeir sem
tala hæst um ágæti álvers nú vildu
örugglega ekki sjá börnin sín vinna þar
alla ævi.
DÝR STÖRF
Albræðslunni tengjast fá en óheyrilega
dýr störf. Gert er ráð fyrir að álverið sem
áformað er að byggja á Keilisnesi muni
kosta um 60 milljarða króna og virkjanir
því tengdar í kringum 40 milljarða. Eftir
að byggingarframkvæmdum lýkur er
áætlað að um 600 manns vinni við álverið.
Þarna er því gert ráð fyrir óhemju fjár-
festingu fyrir hvert starf. Alver kemur því
ekki til með að veita þeim mikla fjölda
fólks atvinnu sem kemur út á vinnu-
markaðinn næstu árin.
Það er því hvorki hægt að segja að álver
sé eftirsóknarverður vinnustaður fyrir
einstaklinginn né heldur æskilegt fyrir það
félagslega umhverfi sem hann býr í.
MENGUN OG UMHVERFI
Oftast er því haldið fram að nútíma
verksmiðjur séu svo vel búnar mengunar-
vörnum að það sé nánast ómögulegt að af
þeim stafi teljandi mengun. Nú er þessu
haldið fram varðandi nýtt álver. Það má
vel vera að með fullkomnum hreinsi-
búnaði verði mengun „mjög Iítil" eins og
sagt er - en hvað felst hér í orðinu lítil?
Þetta litla getur nefnilega reynst of mikið
fyrir okkar viðkvæma umhverfi. Islend-
ingar hafa verið alltof andvaralausir
gagnvart mengun og þurfa að taka sig
verulega á í því efni. Sjónarmið stund-
argróða mega ekki vera ráðandi heldur
verðum við að líta til lengri tíma.
Því miður virðist ekki eiga að gera
kröfur um fullkomnustu mengunarvarnir
í nýju álveri og ætti það þó að vera
sjálfsagt. Það er dapurlegt til þess að vita
að eitt fyrsta verkefni hins nýja um-
hverfisráðuneytis skuli vera að undirbúa
starfsleyfi fyrir álbræðslu án þess að þar
sé krafist ýtrustu mengunarvarna.
Mengun frá álveri mun ekki aðeins
hafa skaðleg áhrif hér á landi, heldur
einnig auka þá mengun í heiminum sem
nú ógnar lífi á jörðinni. Getur verið að
andvaraleysi íslenskra ráðamanna um
mengunarvarnir sé liður í að lokka hingað
stóriðju frá iðnaðarsvæðum Evrópu þar
sem reynslan hefur kennt mönnum að
setja strangar kröfur um mengunar-
varnir?
HELSTU MENGUNARÞÆTTIR
Mengun frá álveri er aðallega flúor,
brennisteinsdíoxíð, ryk, köfnunarefnis-
díoxíð og kerjaúrgangur.
Flúor er alvarlegasti mengunarvald-
urinn frá álverum. Flúor hefur skaðleg
áhrif bæði á dýr og plöntur. Flest lönd
setja strangar kröfur um hreinsun á flúor
frá álverum og mega ný álver víðast hvar
ekki setja meira af flúor útí andrúmsloftið
en 0.5 kg fyrir hvert tonn af framleiddu
áli. Þrátt fyrir það verða skemmdir á
gróðri í nálægð slíkra verksmiðja og dýr
geta verið í hættu. Enn er ekki að fullu
ljóst hvaða kröfur á að setja hér á landi.
Frá Brennisteinsdíoxíði (S02) stafar
einnig alvarleg mengun. Flestir hafa heyrt
um súrt regn sem hefur valdið miklum
skaða ekki síst á skógum og vötnum. I
Evrópu hafa heilu skógarsvæðin látið
mikið á sjá vegna þessa skaðvalds. I
Noregi og Svíþjóð hefur súrt regn valdið
því að mörg vötn eru þar orðin nær
fisklaus. Það sem veldur súru regni er m.a.
brennisteinsdíoxíð sem er eitt af þeim
mengandi efnum sem kemur frá iðnaði,
m.a. álverum. Hingað til lands hefur við
ákveðin veðurskilyrði borist mengað loft
frá meginlandi Evrópu og er þar aðallega
um brennisteinsdíoxíðmengun að ræða.
Þeir eru eflaust fáir sem vilja hafa slíka
mengun viðvarandi hér á landi.
Koldíoxíð (C02) kemur einnig frá
álveri í miklum mæli. Mikil aukning á
koldíoxíði í andrúmslofti veldur svoköll-
uðum gróðurhúsaáhrifum. Ekki er gert
ráð fyrir neinni hreinsun á þessu efni hér,
þótt full þörf væri á.
Mengun frá kerjaúrgangi hefur lítill
gaumur hefur verið gefinn hérlendis, en
hún stafar af úrgangsefnum úr bræðslu-
kerjunum. I þeim geta verið efni sem eru
hættuleg náttúrunni. Ekki hefur enn verið
upplýst hvernig á að farga kerjaúrgangi
frá hugsanlegu álveri.
Hins vegar hefur kornið í ljós, að
umhverfisráðherra telur ekki þörf á að
gera ýtrustu mengunarkröfur í álverinu.
Hann telur t.d. ekki þörf á vothreinsi-
búnaði vegna brennisteinsdíoxíðmeng-
unar frá álveri á Keilisnesi, en slíkur
búnaður mundi hreinsa u.þ.b. 90% af
efninu. Ekki virðist heldur eiga að gera
þær kröfur um hreinsun á flúor sem nú
eru gerðar í nýjum álverum erlendis. Enn
er ekki ljóst hvaða kröfur verða gerðar
varðandi aðra rnengun, en ég óttast mjög
að ekki verði þar heldur gerðar ýtrustu
kröfur. Þegar við Kvennalistakonur bend-
um á nauðsyn mengunarvarna er gripið
til gamalkunnra raka um að vindurinn sjái
um hreinsun loftsins. Það gleymist alveg
að við lifum ekki ein á þessari jörð.
Framganga stjórnvalda í þessu máli
vekur ekki bjartsýni um stefnubreytingu í
umhverfismálum og vandséð er hvaða
gagn er af umhverfisráðuneyti sem sýnir
svo mikla linkind varðandi mengunar-
varnir sem raun ber vitni.
ORKULINDIR - AUÐLINDIR
Því hefur verið haldið á lofti að ein af
okkar stærstu auðlindum sé falin í
fallvötnunum. Hafa margir orðið til að
taka undir með Einari Benediktssyni og
viljað selja fossa; því fleiri því betra. Oft
hefur heyrst að okkur sé nauðsyn að nýta
alla þá vatnsorku sem streymir óbeisluð
til sjávar fyrir augum okkar. Það er eins og
sumir telji mikilvægast að allt vatn þurfi
að renna í gegnum túrbínur án tillits til
þess hvað það kostar og hvort við höfum
einhver not fyrir orkuna. Vindurinn blæs,
sjórinn fellur að og frá, sólin skín og það
sama gildir um allar þessar orkulindir að
dýrt er að virkja þær. Við verðum að geta
étið grautinn úr pottinum til að hann komi
að gagni. Ef við kunnum ekki að nýta
náttúrugæði okkur til góðs er ekki hægt
að tala um auðlind. Við verðum að nýta
hana okkur til hagsbóta en ekki til að gefa
öðrum ágóðann.
RAFORKUVERÐ OG SKATTAR
Orkusölumönnunum hefur ekki tekist að
selja raforkuna á því verði sem hægt er að
sætta sig við.
Það er ljóst að fyrstu 10-15 árin mun
verða tap á orkusölunni til álversins og
mikil óvissa ríkir um, hvað verður eftir
það, ef selja á raforkuna á þeim útsöluprís
sem nú er talað um. Næsta víst er að við
þurfum að greiða hærra orkuverð til eigin
nota vegna þess hve lágt á að verðleggja
raforku til álbræðslunnar.
Það sama gildir um skattamálin. Um
álverið eiga ekki að gilda sömu skatta-
reglur og urn íslensk fyrirtæki. Samkvæmt
skýrslu iðnaðarráðherra til Alþingis
munu engir tekjuskattar koma frá
fyrirtækinu fyrstu níu árin og óvíst er
hvað verður eft'ir það.
Utreikningar á hagnaði íslendinga
bæði af orkusölu og sköttum byggja á því
að álverð muni verða verulega hærra en
það hefur verið á undanförnum árum.
Þær forsendur eru mjög hæpnar og margt
bendir til að draga muni úr eftirspurn eftir
áli. Undanfarið hefur orðið mikill
samdráttur í hergagnaframleiðslu og
vonandi á sú þróun eftir að halda áfram.
Bendir þá ýmislegt til þess að tengsl geti
verið á milli Altzheimerssjúkdómsins og
notkunar á álumbúðum fyrir mat- og
drykkjarvöru. Slíkar fréttir hafa þegar haft
þau áhrif að fólk vill fremur nota umbúðir
úr öðrum efnum en áli. 1 útreikningum
sínum ganga reiknimeistararnir einnig út
27