Vera - 01.12.1992, Side 4

FRIÐARVERÐLAUN NOBELS 1992
HEILL ÞÉR
RIGOBERTA MENC
rórnarlömb styrjalda eru í
vEixandi mæli almennir borgarar
og ekki síst konur og börn.
Fremur en að velja sér hlutskipti
hinna þöglu þolenda hafa konur
löngum verið frumkvöðlar og
sterkir málsvarar friðar. Sam-
kvæmt tölum frá Sameinuðu
þjóðunum eru mannréttinda- og
friðarhreyfingar um viða veröld
bornar uppi af konum. En það
gildir það sama og um
umhverfisverndarhreyfingar þar
sem konur eru lika fjölmargar,
fáar konur njóta viðurkenningar
fyrir mikilvægt framlag sitt til
friðar.
Friðarverðlaun Nóbels hafa
verið veitt frá árinu 1901. Á þeim
tíma hafa verðlaunin einungis
runnið sjö sinnum til kvenna:
Bertha von Suttner 1905
Jane Addams 1931
Emily Greene Balch 1946
Mairead Corrigan og 1976
Betty Williams 1976
MóðirTeresa 1979
Alva Reimer Myrdal 1982
Aung San Suu Kyi 1991
Á árinu 1992 voru þó friðar-
verðlaun Nóbels veitt konu í
áttunda sinn, Rigobertu Menchú
Tum frá Guatemala. En hver er
þessi Rigoberta?
Hún er fædd 9. janúar 1959,
af ættum Quiché-indjána af
Mayaþjóðílokki. Á bernsku- og
unglingsárum vann hún við jarð-
yrkjustörf með fjölskyldu sinni, á
hálendinu eða við Kyrrahafs-
ströndina þangað sem fólk á
öllum aldri sótti vinnu á kaffi-
ekrum. Um 80% þjóðarinnar eru
ólæs og eiga ekkert land en verða
að vinna á kaffiekrum fyrir tæpar
60 kr. á dag. Rigoberta varð
snemma virk í félagslegu um-
bótastarfl innan kaþólsku kirkj-
unnar og fékk ábyrgðarstöðu innan kvenna-
hreyfingar hennar. Starf hennar mætti fljótlega
andstöðu ráðandi afla, einkum eftir að vart var
við skæruliðasamtök á því svæði sem hún bjó.
Fjölskylda hennar var ásökuð um þátttöku í
samtökunum og faðir hennar hnepptur í fangelsi
og pyntaður. Hann og Rigoberta gerðust síðar
meðlimir í einingarsamtökum bænda. Bróður
Rigobertu, föður og móður var öllum misþyrmt
og þau tekin af lífi af hernum og öryggissveitum
og fleiri úr fjölskyldu hennar fóru sömu leið.
Rigoberta varð æ virkari í staríl einingarsamtaka
bændanna, lærði spænsku og aðrar mállýskur
Maya-indjána en sína eigin. Hún varð einn af
leiðtogum í mikilvægu verkfalli einingarsam-
takanna 1978 þegar þau börðust fyrir betri
kjörum til handa landbúnaðarverkafólki á
Kyrrahafsströndinni. Svo var hún virk í mót-
mælagöngu 1. maí 1981 og gerðist meðlimur í
andófsfylkingu sem kennd var við 31. janúar. Þar
var meginstarf hennar að kenna verkafólki af
indjánaættum að standa gegn óbilgjörnum
árásum hersins. Á árinu 1981
varð Rigoberta Menchú að fara í
felur í Guatemala og síðar flýði
hún til Mexíkó. Þá hófst nýr kafli
í lííl hennar þar sem hún skipu-
lagði í útlöndum baráttuna fyrir
réttindum bænda gegn
kúguninni í Guatemala. Árið
1982 tók hún þátt í stofnun
sameinaðrar andófshreyflngar
(RUOG) og 1983 sagði hún
Elisabeth Burgos-Debray sögu
sína, þá 23 ára gömul. Elisabeth
skráði söguna á bók sem heitir:
„Ég, Rigoberta Menchú". Bókin
hefur vakið mikla athygli víða um
heim og þykir áhrifamikil, einlæg
lýsing á hlutskipti infæddra í
Suður-Ameriku. Rigoberta er
ötull málsvari og óþreytandi i
baráttunni fyrir réttindum ind-
jána og viðurkenningu á menn-
ingarlegu jafnrétti þeirra. Þó að
hún sé landflótta og eigi yllr höfði
sér hótanir um líflát hefur hún
a.m.k. þrisvar heimsótt Guate-
mala til að tala máli bændanna.
Roberta er hugrökk og ótrauð
hugsjónakona sem vinnur gegn
kúgun og nýlendustefnu. Hún
heimsótti írland í febrúar á þessu
ári. Þar talaði hún um „hið þögla
þrjátíu og sex ára stríð“ sem
heimurinn veit ekki um. í þvi
hafa um ein milljón Guatemala-
búa misst heimili sín, um 43.000
horfið og a.m.k. 10.000 dáið.
Henni íinnast hátíðarhöld í tilefni
af 500 ára landafundi Kristófers
Kólumbusar móðgun við þjóð
sína þvi að árið 1492 hafl byijað
ósleitileg og illvig árás á menn-
ingu, land og líf innfæddra í Ame-
riku. Þeim hátíðarhöldum vildi
hún mæta með andófi og reisn í
minningu fórnarlamba sögunnar
og af samstöðu við fórnarlömb
líðandi stundar. □
Guðrún Agnarsdóttir
4