Ritmennt - 01.01.2001, Side 91

RITMENNT
ÍSLENSKT HANDRITABAND
vinsæl meðal evrópslcra bókbindara á 18. og 19. öld. Uppskriftir
á verkun skinna með álúni eru til í handritum, en þó verður að
ætla að slílc skinn hafi einnig verið fengin erlendis frá.
Spjöldin voru ýmist óskreytt eða áþrykkt skreytingu sem
mótuð var í vott skinnið. Blindþrykktir borðar voru mótaðir
með gröfnum stimplum eða rúllum sem auk ýmiss skrautflúrs
gátu borið fangamarlc eiganda eða bókbindara og jafnvel ártal.
Oftlega var unnið úr tiltækum stimplum á persónulegan og
hugvitsamlegan hátt. Stílbrigði í bókbandsskreytingum eru fjöl-
breytt. Mest ber á rómönskum formum í bland við áhrif frá
þýsku 15. aldar bókbandi. Gylling er að mestu óþekkt. Dæmi
eru um bækur með spennslum og málmbúnum hornum og
skjöldum á miðri kápu.
Snið bókanna voru í fyrstu höfð ólituð en síðar var algengt að
kverin væru jöfnuð og sniðin litborin eða ýrð. Mest ber á blý- og
sinnóberrauðum litum en einnig má finna blálituð snið.
Elcki virðist hafa verið venja að festa kjölkraga á bækur hér á
landi. Kjölkragi gegndi því hlutverki lengi vel að styrkja kjölinn
við efri og neðri snið bókar. Sjálfur kraginn var þvengur úr bók-
felli eða hampi sem var jafnan festur í kverin með saumþræði og
endar þvengsins límdir á spjöldin. Kjölkraginn var síðan skreytt-
ur með einlitum eða tvílitum þræði sem saumaður var á þveng-
inn. Hér á landi virðast kjölkragar fyrst og fremst hafa verið sett-
ir á bækur þeim til prýðis. Saumað er á lausa þvengi og endar
þeirra festir á bókarspjöldin innan- eða utanverð.
Hægfara þróun virðist hafa átt sér stað í íslensku bókbandi, en
svo fór að lokum að ný efni og aðferðir ruddu sér til rúms. Enn
er bundið í alband eða kjöl og horn, en þunn tréspjöldin þoldu
Myndin til vinstri sýnir hand-
rit bundin í einfalt lint band.
Skinnið myndar innábrot og
er með ásaumuðum þvengj-
um til að halda handritinu
lokuðu. Frágangur þessi er í
líkingu við elsta bókband
sem þekkt er, en það er um-
búnaður handritanna sem
fundust við Nag Hammadi í
Egyptalandi árið 1945, og er
myndin til hægri af þeim,
tekin úr riti Jan Szirmai,
The Aichaeology of Medieval
Bookbinding.
87