Ritmennt - 01.01.2001, Blaðsíða 124

INGI SIGURÐSSON
RITMENNT
síðustu áratugum 19. aldar og öndverðri 20.
öld skrifuðu í jákvæðum anda um útgáfu
Magnúsar á alþýðlegum fræósluritum, þótt
oft væri fundið að framsetningu hans, og
töldu þessa útgáfu hans bersýnilega vera
grein af meiði starfsemi, sem væri í fullu
gildi í samtímanum.15 Þannig segir Þorvald-
ur Thoroddsen í Landfræðissögu sinni:
... þó ritgjörðir hans [Magnúsar] opt væru stirðar
í framsetningu af því honum lét aldrei vel að rita
íslenzku, þá breiddu þær þó út margan nytsaman
fróðleik, sem alþýða hvergi annarsstaðar átti
kost á að sjá og má með sanni segja að enginn
maður hefir fyrr né síðar gjört eins þrekmiklar
tilraunir til þess að mennta alþýðu eins og Magn-
ús Stephensen.16
Ymsir íslenzkir upplýsingarmenn skrifuðu
talsvert um alþýðufræðslu, sem skyldi
byggjast á bókaútgáfu og starfsemi lestrar-
félaga. Ber þar hæst skrif Stefáns Þórarins-
sonar, Magnúsar Stephensens og Tómasar
Sæmundssonar.
Útgáfa alþýðlegra fræðslurita var gildur
þáttur í ævistarfi Magnúsar Stephensens.
Hann gerði á ýmsum stöðum grein fyrir
fræðslumarkmiðum bókaútgáfu, sem hann
stóð að, m.a. í formálum tiltekinna rita,
sem hann samdi sjálfur. Magnús lagði
áherzlu á að gefa út fjölbreytt fræðsluefni og
taldi sig vera að þjóna þjóðinni með starfi
sínu á þessu sviði. Hann áleit fræðslu í
þessu formi hafa mikið hagnýtt gildi og
stuðla að bættum siðum landsmanna.17
Áhugavert er að lcanna, að hvaða marki
hugmyndir upplýsingarmanna um útgáfu
alþýðlegra fræðslurita af sérstakri gerð, sem
urðu elcki að veruleika á sjálfum upplýsing-
artímanum, komust í framkvæmd síðar. I
því sambandi koma skrif Stefáns Þórarins-
sonar og Tómasar Sæmundssonar sérstalc-
lega til skoðunar.
I greininni Hugleiðingar um hjálparmeð-
öl til að útbreiða bóklestrarlyst á íslandi
fjallar Stefán Þórarinsson um nauðsyn þess
að gefa út rit, þar sem almenningur gæti
fengið fróðleik um fjölmörg svið. Stefán
reifar hugmynd um, að Lærdómslistafélagið
eða einhver annar aðili myndi
... takaz á hendur at géfa á prent eina bók, [í neð-
anmálsgrein er sagt, að til greina myndi koma að
gefa ritið út í heftum, líkt og gert hefði verið ineð
sams konar rit í Danmörku] til gagns og upp-
byggíngar alþýdu-fólksins, er kalladiz Almúg-
ans-frædari, eda Frædi-safnari fyrir almúgann, á
þann hátt sem bædi Danmork og fleiri lond hafa
nú giort. Ætti bók þessi ritud vera med audskili-
anlegu almúgamáli, og innihalda atridin af þeim
hlutum, er helzt vidvíkia almúganum og bænda-
stéttinni, og hún þyrfti upplýsingar á.18
Tómas ritaði mikið um bókaútgáfu og út-
breiðslu bóka meðal almennings. Helztu
ritsmíðar hans, þar sem hann fjallar um
þessi efni, eru ritlingurinn Island fra den in-
tellectuelle Side betragtet og ritgerðin Bók-
menntirnar íslenzku í Fjölni. I Island fra
den intellectuelle Side betragtet setti hann
15 Mat samtíðarmanna og manna af næstu kynslóðum
á útgáfu fraeðslurita fyrir alþýðu, sem Magnús stóð
fyrir, er tekið til meðferðar í Ingi Sigurðsson. Hug-
myndaheimur Magnúsar Stephensens, bls. 122-24.
16 Þorvaldur Thoroddsen. Landfræöissaga íslands, 3.
b., bls. 91.
17 Fjallað er um markmið Magnúsar með útgáfu
fræðslurita m.a. í eftirtöldum ritum: Ingi Sigurðs-
son. Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensens, bls.
112-16; Ólafur Pálmason. Magnús Stephensen og
bókmenntastarfsemi hans.
18 Stefán Þórarinsson: Hugleidíngar um Hiálpar-
Medol til at útbreida Bóklestrar-lyst á Islandi, bls.
238.
120