Akranes - 01.09.1948, Blaðsíða 34

ValgerSur Þorbjörnsdóttir
og líristján Daníelsson.
fædd 14. júlí 1934. Faðir Valgerðar og
Jónina fyrri kona mín voru hálfsystkin.“
Þegar Kristján Daníelsson var íshús-
stjóri hins fyrsta ishúss hér hér frá 1911,
kynntist ég honum nokkuð, vegna skipta
Litlateigs-heimilisins við húsið. Þau kynni
minna mig á snyrtilegan mann og reglu-
saman, sem var annt um húsbændanna
gagn. Þá fannst mér til um, hve þessi
náungi skrifaði vel, og það fór laglega á
pappír, og bækur hans voru hreinlega
færðar. Mér fannst hann hlyti að vera
eitthvað skólagenginn. Nei, hann hafði
aldrei fengið tækifæri til að læra neitt.
En að löngun hafi hann haft' til þess má
sjá af því, sem nú skal greint. Eins og
áður segir, var Kristján eitt ár vinnu-
maður hjá Sigurði Símonarsyni, skipstjóra
í Reykjavík. Fyrri part vetrarins tóku
nokkrir stúdentar sig saman um að gefa
unglingum eða ungu fólki kost á kennslu
i réttritun. Fór kennslan fram i bamaskól-
anum, sem þá var, að kvöldi til. (Nú
Lögreglustöðin í Reykjavik) Minnir Krist-
ján, að þetta hafi verið einu sinni í viku,
og gat hann þannig notið þessa í átta vikur,
og var samt ekki nema átta tima. Þetta
var allur skólalærdómurinn. Vel hafa þeir
tekið eftir, eða einhverju bætt við á eigin
spýtur, sem ekki hafa lært meira, En gefa
þó ýmsum tilefni til að halda, að þeir séu
að einhverju skólagengnir.
1 þessum efnum hafa prestsheimilin
löngum dugað vel, og margvíslega stuðlað
að aukinni menningu og þrifnaði. 1 því
sambandi dettur mér í hug það, sem Krist-
ján sagði um Miklholtsheimilið meðan
séra Geir Rachmann var þar. Það hafði
verið fyrirmyndar heimili. „Allt heimilis-
fólkið, — alveg eins vinnufólk — hafði
borið af í klæðahurði, hvað viðkom hrein-
leika og snyrtimennsku.“
Árið 1906 byggði Kristján lítið, snoturt
timburhús á Kirkjuvöllum. Spurði ég
hann, hvort hann hafði þá ekki haft lítið
til að byggja fyrir eins og fleiri. Þegar
hann fór að hugsa til byggingarinnar átti
hann ekki grænan eyri. Rétt eftir alda-
mótin réð hann sig eina vertíð til Guð-
mundar heitins í Nesi við Seltjörn og
átti að fá 70 krónur í kaup. En við lokin
borgaði Guðmundur honum 10 krónum
meira. Þótti þetta þá mikið kaup og miklir
fjármunir. Áður en hann kom heim, fékk
hann bréf frá konu sinni, sem sagði hon-
um, að hann skyldi ekki koma heim með
peningana. Þetta tók hann svo, að hún
ætlaðist til, að hann legði þetta mikla fé
á banka. Það gerði hann þó ekki, en keypti
fyrir það bárujárn og flutti með sér heim.
Næstu vertíð var Kristján enn hjá Guð-
mundi og hina þriðju, og fékk alltaf sama
kaup. Að annari vertíð lokinni keypti
hann hurðir, og hinni þriðju glugga, fyrir
allt vertiðarkaupið. Efni í grind fékk
Kristján hjá Edinborgarverzlun, sem
helzt skyldi borgast á næsta ári. Hjá Gísla
Daníelssyni fékk hann 350 króna lán.
Þá fékk hann aðrar 350 krónur í ein-
hverri lánsstofnun í Reykjavik, með
þessum ábyrgðarmönnum: Gísla Daníels-
syni og Sveini Guðmundssyni. Ennfremur
lánaði Þórarinn vinnumaður í Heima-
skaga honum 70 kr..
Hús þetta byggði Kristinn Árnason
smiður frá Bakka í Reykjavík. Hann var
trúlofaður Arndísi, dóttur Kristjáns, en
hún drukknaði hér á Suðurflös 1905, á-
samt mörgu fólki héðan, sem flest var
ungt. Þegar Kristján minntist þessa
snilldar drengs, segir hann, að það sé eini
maðurinn, sem ekki hafi enn fengið full-
greidda sina vinnu við þetta hús, sem enn
stendur, og er lítt skemmt.
Eins og áður er sagt, stofnuðu nokkrir
menn hér á Akranesi íshúsfélag, byggðu
hús og tóku að reka það 1911. Af hendingu
einni hafði Kristján tvisvar unnið nokkuð
við íshús Bergmanns kaupmanns í Hafnar-
firði. Var Kristján nú fenginn til að taka
að sér að annast um rekstur þessa nýja
húss. Var kaup hans ákveðið 450 kr. um
árið. Að fjórum árum liðnum keypti Har-
aldur Böðvarsson einn húsið, og rak það
lengi síðan. Bað hann Kristján að halda
áfram starfi sínu og bauðst til að hækka
kaup hans upp í 600 kr. á ári. Hjá Haraldi
starfaði Kristján svo í 10 ár, bæði hér og
í Sandgerði. Árið 1930, og um nokkur ár
á eftir, var Kristján litt vinnufær vegna
veikinda, en hefur batnað mikið hin síðari
ár, þó að ellin hafi að vonum hamlað þar
eitthvað á móti.
Kristján á Kirkjuvöllum er nú senn ní-
ræður. Þegar tekið er tillit til þessa háa
aldurs og ýmislegs þess, sem á daga hans
hefur drifið og valdið sársauka og erfið-
leikum, er furðulegt hve mikið er eftir af
andlegu og likamlegu þreki hans, kjarki
hans og léttlyndi.
Jónína Jónsdóttir, fyrri kona Kristjáns
var lítil vexti, dul og fáskiptin, en eitil
hörð og forkur dugleg. Hún var sívinn-
andi, sparsöm, hagsýn og nýtin. Þrátt
fyrir sorgir og margvíslegt andstreymi,
vann hún mikið utan heimilis, t.d. við
fiskþvott. Hún var hæg og stillt eins og
áður segir, en tröll tryggur vinur vina
sinna. Það þekkti sá, er ■ þetta ritar af
eigin raun.
Kristján er greindur, fróður og minn-
ugur. Hann ber gott skyn á marga hluti
og fylgist vel með því, sem gerist, og það
af áhuga. Að lokum segir hann þetta: „Ef
ég væri spurður að því, hvaða mann ég
hafi :séð fallegastan að vallarsýn, mundi
ég fljótt svara: Það var Halldór Einarsson
á Grund, fyrri maður Ragnheiðar. Hvar,
sem ég sá manninn, var hann fallegur.
Eg sé hann enn fyrir mér.“
Um 12 ára skeið leigði hjá Kristjáni
á Kirkjuvöllum, Halldóra Hallgrímsdóttir,
ekkja eftir Einar Snorrason. Var hún þar
með tvo syni sina, Jón og Guðmund.
Verður þeirra nánar getið í sambandi við
Hólkot, en það býli byggðu þau og bjuggu
þar áður.
I kirkjubókunum er þetta býli upphaf-
lega nefnt Kirkjuvöllur. Þar eru Smiðju-
vellir og upphaflega nefndir Smiðjuvöllur,
en síðan hreyttist þetta bæði í tal- og rit-
máli, í Kirkjuvellir og Smiðjuvellir.
Húsið á Kirkjuvöllum kemur út í hina
fyrirhuguðu Heiðarbraut og verður því
að færast. Það er nú talið við Merkigerði,
og er nr. 13.
Þegar Ari upphaflega fékk lóðina, mun
prestur hafa talið sig lofa honum túndag-
sláttu, sem talin var 900 ferfaðmar. Hins
vegar taldi Ari sig hafa átt við engjadag-
sláttu, sem var 1600 ferfaðmar, og mældi
sér sjálfur út þessa lóðarstærð. Varð þá
þegar, og löngu seinna nokkur togstreita
út úr þessu, en aldrei var lóðin minnkuð.
Um 1/4 lóðarinnar var í kartöflugörð-
um, en hinn hlutinn var grasvöllur.
Uppsátur og vergögn áttu Kirkjuvellir
í Norðurvörinni í Götuhúsum.
Afgjald lóðarinnar var upphaflega á-
kveðið tvær vættir af þurrkuðum saltfiski.
Jafnvel eftir að Kristján kom að Kirkju-
völlum, hefði hann ekki alltaf haft svo
mikinn afla að geta greitt afgjaldið i fiski.
Fékk hann því samkomulag um að mega
greiða það í peningum, 24 kr., en það
var þá talið tveggja vætta virði. Hefur
það haldist síðan.
Fyrir nokkrum árum hefur Kristján
látið af hendi alla Kirkjuvallalóð undir
sjúkrahús það, sem nú er verið að reisa
þar.
Framhald.
130
AKRANES