Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1892, Síða 55

MUNNMÆLI UM JON BISKUP VÍDALlN.
Jón biskup Vídalín hefur verið uppáhald íslendinga, bæði
að fornu og nýju, síðan Húspostilla hans kom fyrst út 1718 og
verður það að öllum líkindum lengi ennþá. Eptirlæti þetta kom
þó lítið fram á honum í liíanda lífi, því hann dó skömmu eptir
að postillan kom út, 1720 (f. 1066), en síðan hafa Íslendingar farið
með hann eins og allar þjóðir eru vanar að fara með eptirlætis-
börn sín. þeir hafa búið til um hann sand afmunnmælasögum,
sem nú ganga mann frá manni um alt land. Sumar þeirra eru
ef til vill sannar, og flestar styðjast þær að öllum líkindum við
sönn atvik, en þó hefur víst þjóðarandinn, þetta ósýnilega þjóð-
skáld, sem ber langt af öllum þjóðskáldum, þessi höfundur allra
Þjóðsagna eflaust iært meginið af þeim í stýlinn af ósjálfráðri
virðingu fyrir uppáháldi sínu.
Sögur þær, sem nú skal greina, eru helstar þeirra, sem jeg
hef heyrt um Jón biskup. Jeg sel þær ekki dýrara en jeg keypti þær.
Jón sigldi á háskólann á ungum aldri og tók þar embættis-
próf. Eptir það hefur hann að öflum líkindum átt heldur ervitt
uppdráttar, því hann tók til þeirra óyndisúrræða að ganga í her-
þjónustu. Hann iðraðist mjög eptir því áður en langt um leið,
en þó var hann orðinn svo bundinn í báða fætur, að hann varð
að sætta sig við herþjónustuna um stund. Von bráðara urðu
samt umskipti á högum hans.
Einusinni var hirðpresturinn að prjedika yfir konungi og
hirðinni. Honum varð snögglega illt og hætti messugjörðin í
miðju kafi. Konungur bað einhvern guðfræðinga þeirra, sem við
væru staddir, að taka við þar sem hinn hætti, en enginn varð til
þess lengi vel. þegar Jón sá það varð hann við ósk konungs,
steig í stólinn eins og hann stóð og tók til máls. þegar konungi
þótti ræðan vera orðin hæfilega löng, stóð hann upp og benti
Jóni að hætta, en það var nú svo sem ekki sá gállinn á Jóni.
Hann herti ræðuna sem mest hann mátti og sagði að það væri
guðsbörnum sannarleg huggun og yndi sálum þeirra að heyra
guðs orð en um satans börn kvaðst hann ekki skeita. Hann
pijedikabi langa lengi, skýrt og skorinort og hætti ekki fyr en
honum þótti sjálfum tími til kominn. Konungur dáðist mjög að
orðfæri hans og einurð, og sagði að Vídalín væri betur fallinn
til að vera biskup á íslandi en hermaður í Danmörku. Eptir
þetta virti konungur Jón meira en aðra íslendinga ogveittihon-
um kennaraembætti í Skálholti, jafnskjótt- sem það losnaði.
Meðan Jón var utanlands bjó Margijet móðir hans búi sínu
heima. Stúlka ein var hjá Margrjetu og er ekki getið um naf’n
hennar. Einu sinni fer hún út sem optar, kemur inn aptur í
snatri og segir við Margijetu: »Jeg hef ekki opt sjeð hann Jón
son yðar heillin góð, en ekki þekki jeg hann ef hann kemur ekki
utan völl«. Margrjetu varð svo við þessa fregn að hún stóðupp,
rak stúlkunni löðrung og sagði að hún skyldi njóta þess eða
gjalda eptir því hvort hún segði satt eða lygi. Að svo mæltu
fór hún út og var þá sonur hennar kominn.