Dagblaðið Vísir - DV - 23.08.2004, Blaðsíða 25

DV Fókus
MÁNUDAGUR 23. ÁGÚST2004 25
Biðin styttist fyrir áhugamenn um starf Þjóðleikhússtjóra. Metnað, þor og þol, verða menn að hafa sem
sækjast eftir djobbinu, en dugar það til; er þetta nokkuð spennandi djobb? Hver nennir að hafa stjórn á
250 starfsmönnum kvölds og morgna, virka daga og helgar, þeirra á meðal hundrað hungruðum leikur-
um?
Reyndar var ráðuneytið ekki alveg klárt á stefnunni þegar staðan
var auglýst síðla sumars; umsækjendur voru beðnir sérstaklega
að gera grein fyrir áætlunum sínum um húsið og starfsemina
þar. Sem er reyndar nokkuð óvenjulegt þegar starf er auglýst,
starf sem hefur verið til í fimmtíu og fimm ár, í stofnun sem á sér
hátt í aldarsögu og hefur skýrt hlutverk í lögum. Vantaði ráðu-
neytið hugmyndir? En hvað um það. Við vildum kanna hvað
felst í þessu djobbi, hver er vinnutíminn, launin og helstu starfs-
aðstæður? Hvað er framundan? Eru ljón á veginum eða heilagar
kýr? Ærumorðingjar og rógtungur í hverri gátt? Eða er þetta bara
dans á rósum?
Starf Þjóðleikhússtjóra hefur ekki
breyst mikið á þeirri hálfú öld sem lið-
in er frá vígslu hússins 1950. Um-
hverfis stjórann hefúr fjölgað skrif-
stofufólki, skipulagsstjóri varð til í
húsinu fyrir áratugum, yfirbygging
hefur vaxið hægt og þétt. Leikarahóp-
urinn stækkað og umsvifin orðið
meiri.
Þjóðleikhússtjórinn hefur sam-
kvæmt stöðunni nú ótal þræði í hendi
sér, sjálfstæði einstakra deildarstjóra
er nokkuð en hönd yfirmannsins er
aldrei fyirri. Starfið hefur mótast mjög
af persónulegum stjómunarstíl Stef-
áns Baldurssonar sem hefur gegnt því
nokkuð á annan áratug.
En starfsramminn virðist vera það
hvikull að menn geti fært hann til eft-
ir þörfum og vilja; þannig virðist auð-
velt að kalla fleiri til ábyrgðar, kjara-
samningar gera ráð fyrir að hægt sé
að grípa til valdútfærslu í starfinu,
bæði í verkefnavali, jafiivel í stjóm og
ábyrgð á tilteknum leiksviðum, eins
og hefúr reyndar verið gert víða í
stærri leikhússtofnunum erlendis,
síðast í breska þjóðleikhúsinu með
góðum árangri. Veldur sá er heldur.
Ertu A-stofnun eða B?
Eitt af alfekum Stefáns var að
koma rekstri hússins úr B-hluta ríkis-
sjóðs inn í A-hlutann. Virðist sú lausn
ekki síst hafa komið til sökum lífeyris-
skuldbindinga sem em miklar og fara
betur í stóm tölunni fyrir ríkissjóð í
heild en í sérstökum fjárlagalið á
hverju ári, Þjóðleikhúsið gat ekki frek-
ar en aðrar ríkisstofiianir borið þær
byrðar eitt og ósmtt sem rfldsstofnun
íB-hluta.
Sú breyting hafði annað í för með
sér; ráðuneyti fjánnála ber orðið
ábyrgð á öllum kjarasamningum sem
gilda fyrir starfsmenn hússins, leikara
og alla aðra. Fjárhagsleg ábyrgð Þjóð-
leikhússtjóra á rekstrinum sem er
skýr samkvæmt lögum er því að
stærstum hluta flutt yfir í ráðuneytið.
Eftir situr ábyrgðin að velja verkefnin,
skipa þeim niður á dagatalið og
starfsmenn þannig að jafn og sam-
felldur straumur leikhúsgesta liggi
um húsið. Það þarf áttatíu til hundrað
þúsund leikhúsgesti á hveiju starfsári
svo að meðaltalið haldist í aðsókn;
það hefur farið hæst í eitthundrað og
mttugu þúsund gesti á ári og lægst í
nærri sextíu þúsund. Nú þarf fleiri
sviðsetningar en fyrr til að ná settum
mörkum, enda sviðin þrjú, en ekki
eitt eins og í upphafi eða tvö eins og
þau vom lengst af.
Má einhverju breyta?
í tvígang hafa leikhússtjórar ráðist
í breytingar á leikarahópnum: Sveinn
Einarsson og Stefán Baldursson
reyndu báðir að hnika til, sögðu upp
leikurum og leikstjórum og fengu
bágt fyrir; stéttarfélög leikcira og leik-
stjóra mám hagsmuni þeirra sem var
sagt upp meira en hagsmuni hinna
sem höfðu enga vinnu. Sá sem sækist
eftir starfinu er þannig fangi ráðn-
ingarsamninga sem fyrirrennarar
hans hafa gert og getur sig h'tið hrært í
því vistabandi. Víða erlendis hafa
svipaðar hræringar í stærri leikhúsum
kostað menn heilsu, æm og starfsfrið.
Spumingin nú er hvort nýr maður fær
tilstyrk ráðuneytis til að gera breyt-
ingar ef hann kærir sig um slíkt.
Ertu byggingarfræðingur?
Öllum sem til þekkja ber saman
um að nýr maður verði að reka húsið
í einhver ár gegnum nýjan endur-
byggingarfasa. Eins og kunnugt er
kostaði hundmðir milljóna að breyta
ffamhúsi aðalsalar hússins og gera
við aðalinngang fyrir nær fimmtán
ámm. Þá var eftir aðstaða baksviðs og
ytra byrði sem mun vera efst á óska-
listanum; múrhúðunin er að hrynja af
húsinu og veldur víða skemmdum
innanhúss. Hver sá sem hættir sér í
starfið ætti að hafa á hreinu hvernig
ráðuneytið ætlar sér að standa að
endurbótum á húsinu. Varla verður
Árni Johnsen einvaldur í þeim efnum
í annað sinn.
Mun vera til ítarleg áætlun hvem-
ig staðið skuli að endurbyggingu
hússins, fjármimir sem hafa farið í
það undanfarin ár hafa rétt dugað til
að slökkva elda. Tækjabúnaður er
endumýjaður hægt og telja menn að
þar þurfi að taka á. Spumingin er bara
þessi; verður gengið svo rösklega til
verks í endurbótum í þessu nær sjötíu
ára húsi að best verði að loka því alveg
meðan á viðgerðum stendur? Vera
kann að nýr Þjóðleikhússtjóri verði að
leiða flokk starfsmanna í önnur hús,
eitt eða fleiri, og reka leikflokkinn
þaðan um einhvem tíma.
Fimmhundruð millur í fang-
inu.
Vitaskuld er eftir talsverðu að
slægjast: sá sem rekur Þjóðleikhús
hefur hálfan milljarð í rekstur en
verður að halda vel á spöðunum. Víst
hefur leikhúsið verið rekið innan
marka undanfarin ár, en h'tið má bera
út af í almennri aðsókn til að halli
myndist. Spyija má hvort rekstur
Þjóðleikhússins sé í raun ekki of viða-
mikill; hvort sýningar þess taki ekki of
mikið rúm á markaði sjálfstæðra leik-
hópa og leikflokks LR. Leikflokkurinn
sé ekki of stór í rauninni, margar
hendur liggi þar ónotaðar svo mán-
uðumjafnvel misserum skipti. Svo-
kallað tilraunasvið í gömlu íþrótta-
húsi Jóns Þorsteinssonar er afar óhag-
kvæmt, bæði fyrir áhorfendur og
hstamenn. Stóð til í ffumáætíunum
stjómarráðsins um nýjar ráðuneytis-
byggingar á Amarhvolsreit að rífa
húsið, en eitthvað em ráðuneytis-
menn að heykjast á því.
Þá er bent á að Þjóðleikhúsið hafi
ekki sinnt landsbyggðinni að neinu
ráði, ferðir með sýningar hússins em
stopular og þar standi húsið ekki
undir nafni. Þó að húsið þurfi ríflega
hálfan milljarð í bein fjárframlög frá
rfldnu, þá leggur reksturinn ffam á
bilinu fjórðung til þriðjung með
miðasölu í púkkið, sem er langtum
meira en þekkist í sambærilegum
húsum í nágrannalöndum okkar sem
geta reitt sig á styrk sem dugar víða
fyrir níu ti'undu hlutum af rekstrar-
kostnaði svona leikhúsa víðast hvar.
Foreldir, elska, fantur.
Sá sem vill djobbið þarf að kalla til
starfsmenn sem hafa ekki aðeins
reynslu heldur lika rflcan metnað til
að bæta sig. Hann verður að kunna
að stilla saman krafta svo einn bæti
annan, hann er í senn þjálfari og fyr-
irliði. Sagan sýnir að leikhússtjóra-
starf er oftast vanþakklátt og þeir sem
í þann stól setjast verða snögglega
auðugir af viðhlægjendum.
Það þarf í djobbið harðan skráp,
vitsmunalega slægð og tiltekið mis-
kunnarleysi til að keyra starfshð fram
á ystu nöf og lengra í fjölda tilvika. Þá
getur verið gott að hinn kjörni sé
glaðbeittur sjálfsauglýsingamaður,
kunni að koma fram og gera sig og
sitt sem glæsilegast með orðskrúði. Á
það getur reynt þegar ekki tekst til
sem best á sviðinu. Gullinn árangur
er aldrei tryggur.
Reynsla áskilin?
Reynsla er ekki skilyrði sam-
kvæmt sögunni. Guðlaugur Rósen-
krans var nánast reynslulaus í rekstri
leikssýninga þegar hann hóf störf
1949. Sveinn Einarsson var slægur
markaðsmaður og hóf Leikfélag
Reykjavíkur til vegs og virðingar á níu
árum, svo ekki skorti hann reynsluna
þegar hann tók við starfinu 1972.
Gísh Alfreðsson hafði mikla reynslu
sem leikari og leikstjóri, bæði innan
og utan hússins, og Stefán hafði starf-
að um árabil sem leikstjóri og leik-
hússtjóri. Þeir voru því öllum hnút-
um kunnugir. Starfið krefst djúprar
þekkingar á íslenskum leikhúsmark-
aði og leikhst beggja vegna Atlants-
hafsins, víðtækrar þekkingar á bók-
menntum og sögu þjóðarinnar, auk
þeirrar náðargáfu að geta í senn hvatt
menn og gagnrýnt. Hljóta menn að
Kta í senn til þess hvað umsækjendur
hafa til að bera í rekstrarreynslu og
kunnáttu í listrænum efnum. Þrír
þeirra sem hafa setið stólinn hafa
verið leikstjórar sjálfir og því leiðst út
í að velja sér verkefrii og vinna þau
meðfram stjórastarfinu. Ekki er ólflc-
legt að settar verði skorður við slflcu
nú sökum hagsmunaárekstra sem af
því hljótast af ýmsu tagi.
Þarf einhver próf?
Menntun er kjörorð dagsins og
samkvæmt meginreglum ríkisins í
orði um veitingu embætta ætti
menntun að gilda talsvert. Fyrri stjór-
ar í starfinu höfðu mismikla mennt-
un: Guðlaugur gamalt kennarapróf,
Sveinn sænskt meistarapróf í leik-
sögu, GísU leikarapróf frá Þýskalandi,
Stefán gamalt sænskt BA í leiksögu og
sálfræði. Nú um stundir eru viðmiðin
önnur; í sambærileg störf er krafist
meistaraprófs hið minnsta og helst
doktorsprófs ef viðmið menntakerfis
og ráðuneytis eru notuð. En ráðherr-
ann mun vega og meta próf og
reynslu.
í hvaða flokki ertu?
PóUtísk tengsl hafa aUtaf hjálpað.
Reyndar hefúr ráðuneyti mennta-
mála undir stjórn sjálfstæðismanna
ekki gott orð á sér um óvilhaUa skip-
an í embætti póUti'skt. Þorgerðar
Katrínar bíður því þrautin sú að hún
láti ekki flokkskírteini eitt sér duga
mönnum í stólinn. Bæði Guðlaugur
og GísU sátu undir þvx' aUa sína tíð að
flokkshoUusta þeirra hafi dugað þeim
í stólinn, meðan Sveinn og Stefán
bjuggu báðir við það orðspor að Ust-
ræn reynsla og þekking hafi fyrst og
fremst fleytt þeim á Hverfisgötuna.
í vor varð nokkuð uppnám þegar
konur í leikUstarbransanum eftidu til
samtalsfunda og rifu karlkyns leflcar-
ar hár sitt í þeirri trú að kvennabylt-
ing væri í vændum. Var öU sú uppá-
koma hin kátlegasta. Vitaskuld verð-
ur skipað í starfi út frá hæfileikum og
reynslu, en það er ekki tUvfljun að í
þetta starf hafa karlar eingöngu ráð-
ist. Samkvæmt sögunni ætti því ekki
að skemma fyrir að vera með typpi.
Vinna 9-5? Ó nei.
Og hvernig er vinnutíminn: AUir
dagar, öU kvöld, árið um kring, fimm
ár hið minnsta. Störf leikhússtjóra í
stofnun sem þessari geta kaUað á
slflct álag - og ætla má að sumir þeir
sem hafi sinnt starfinu hafi reyndar
unnið þannig; lagt aUt sitt líf undir.
Þetta er kröfuhart djobb. Og hver eru
launin? Laun greiðast samkvæmt úr-
skurði kjaradóms og þeim starfsald-
ursþrepum sem þar eru tUgreind.
Það er því erfitt að tUgreina hver laun
eru. Þá er starfið þess eðUs að það
heimtar vinnu um kvöld og helgar og
greinarhöfundi er ekki kunnugt
hvemig sátt hefúr verið miUi ráðu-
neytis og núverandi starfsmanns um
greiðslu eftirvinnu. Ljóst má þó vera
að þetta er með stærri djobbum í rflc-
iskerfinu.
Formaður Leikskáldafélags ís-
lands, Ámi Ibsen, sagði í fjölmiðlum
fyrir skömmu að hann teldi að um-
sækjendur um starf Þjóðleikhús-
stjóra yrðu vel á annan mg. Hefur
pressan gert sér nokkurn mat úr til-
gátum um hvetjir sæki og hverjir
ekki. Það er Þjóðleikhúsráð sem hef-
ur umsagnarskyldu hver komi helst
tU greina af þeirra hálfu. Ráðherra
þarf ekki að hlusta á það og getur
skipað hvern þann umsækjanda sem
henni sýnist að henti vel í starfið.
Langar þig að verða Þjóðleikhús-
stjóri?
Páll Baldvin Baldvinsson